e shtunë, janar 24, 2009

PËRKUFIZIMI FILOZOFIK I SISTEMIT KOMUNIST

Fritz RADOVANI:


PËRKUFIZIMI FILOZOFIK I SISTEMIT KOMUNIST

“Only the fools don’t become crazy in the communist system”
Joseph Shantoja.

Tue fillue nga historia e kohës ma të lashtë e deri në ditët tona, jeta e shoqnisë njerzore asht përshkue ndër etapa të ndryshme tue u cilësue si sisteme të asaj kohë. Popujt e ndryshem kanë kalue dashje ose padashje ndër këto etapa, tue lanë secili në truellin e vet një epitaf ose monument për atë kohë të shkueme ndoshta edhe me disa shekuj! Mbas secilit sistem ka ardhë një tjetër që me zhvillimet e veta ka ba shpesh me u harrue ai sistem që ka kalue ose, në shumë raste me u kujtue për keq koha e shkueme.
Në Shqipni pothuej gjithmonë ka ndodhë krejt ndryshej nga vendët tjera. Kjo ka ardhë si pasojë e zhvillimeve tona nën thundrat e zaptuesit, i cili ka kenë edhe shekullor.
Kalimi nga një sistem në tjetrin asht kenë si thotë populli: “Nga shiu në breshën!..” por, për çudi në asnjë epokë Populli Shqiptarë nuk shkoi drejt zhdukjes nga harta gjeografike dhe politike edhe pse ishte ndër vendët ma të vogla në kontinentin e Evropës. Madje, duhet thanë edhe kjo, se Shqiptarët kanë lanë edhe mbresa historike, si bie fjala, koha e artë e Luftave Heroike të Gjergj Kastriotit – Skenderbeut, që asht ma e lavdishmja e jona.
Popujt e vogjel presin e përcjellin pushtues tue shpresue se “njëditë” një “forcë e madhe” do të mendojnë edhe për ta. Pikërisht këta momente historike janë pasue edhe me përkufizime filozofike të popujve që kanë andrrue tue pritë “Lirinë”... Faktorët kryesor të mendimit janë përcaktue nga rrethanat ekonomike të popullit në përgjithsi, mbasi niveli i zhvillimit kulturor asht kenë në stadin ma të ultë, për mos me thanë shumë ma keq se zhvillimi ekonomik. Si shembull mund të kujtohet “koha e bollucës” pra, koha e “bollekut” të cilën, e kujtojmë edhe na si thanje popullore që pëdorej nga pleqtë tonë. Unë cilsova një rasë ku një sistem përcaktohej nga bolleku ekonomik, ndërsa për zhvillimin kulturor të asaj kohë as nuk bahet fjalë. Për me dashtë me shkrue saktësisht për mendimin filozofik të një populli ase një krahine asht e domosdoshme me studjue thanjet popullore të asaj treve apo atij populli që njeriu do me ba studimin. Ky mendim përputhet me studimet e bame shumë vite ma përpara nga At Shtjefen Gjeçovi, Imzot Frano Illija, At Donat Kurti, At Bernardin Pali, Don Aleksander Sirdani etj. kolos të mbledhjes dhe të studimit të mendimit të Popullit Shqiptar. Një thesar i madh për këte temë asht dorëshkrimi i At Donat Kurtit, “Fjalori Frazeologjik i Gjuhës Shqipe”, i grumbulluem për 20 vjet në Burgun e Burrelit, prej 45.000 frazash nga të gjitha trevat e Shqipnisë. Ky dorëshkrim i asht mbajtë autorit nga komanda e burgut ditën e lirimit nga ai burg famkeq. Vepra asht me shumë vlerë se asht grumbullue nga shtresa të ndryshme të shoqnisë shqiptare që kanë pasë fatin e keq me ra në atë burg të mnershëm, ku vuente dënimin edhe dijetari At Kurti.
Shkenctari i madh At Shtjefen Gjeçovi OFM, na la thesarin e çmueshem të studimit të përmbledhun prej Tij në “Kanunin e Lekë Dukagjinit”, vepër e cila asht baza e vërtetë mbi të cilen kushdo që mendon me njohtë shoqninë shqiptare, duhet ti referohet asaj. Aty asht mendimi filozofik, juridik dhe njerzor i një epoke që ka vue thëmelet e Shtetit tonë Shqiptar. Aty njeriu arrinë me kuptue gjenialitetin e një kombi që ka mbijetue tue u luftue në mënyrat ma shnjerzore e barbare me shekuj të tanë nga shtetet fqinjë, madje, tue ruejtë edhe identitetin e vet me kryenaltësi dhe dinjitet të pakrahasueshëm kundrejt tyne.
Pa hy ndër detaje do të sjelli disa fraza të mendimit filozofik në këte vepër:
“Familjen e përbajnë gjindja e shpisë; si të shtohen këta, dahen në vllazni, vllaznia në gjini, gjinia në fise, fiset në flamur e të gjithë së bashku përmblidhen në një Familje ma të haptë, e cila quhet Komb, e kanë një Atme, një gjak, një gjuhë, dhe doke” (zakone F.R.).
“Burri e blenë mundin e të jetuemit e grues, por jo jetën e saj.” (fq. 37).
“Shka asht shpi qi qet tym, do të ketë pronët e veta” (fq. 69).
“Kufini i ngulun një herë, nuk luhet ma” (fq. 73).“Kufini nuk ban lak” (fq. 75).
“Beja (betimi F.R.) lanë gjaqe” (fq. 119).
“Shpija e Shqiptarit asht e Zotit dhe e mikut” (fq. 131).
“Vargu i brezavet të gjakut e të gjinisë, shkon në të pasosun (pafund F.R.) për Shqiptarin e malëvet” (fq. 141).
“Çmimi i jetës së nierit asht një, si për të mirin si edhe për të keqin” (fq. 169).
“Gjaku shkon për gisht” “Shpija e të vramit nuk mujte me ndjekë as me vra tjetër kend prej vllazënsh, nipash a kushrijsh të gjaksorit, posë gishtit – dorasit – “ (fq. 171).
“Goja s’qet kend në gjak por gishti” (fq. 229). “Gjaku thithë gjakun” (fq. 243). Etj.
..........
Jo ma pak vlerë ka edhe vepra e madhe e kohës moderne e Imzot Frano Illisë, “Kanuni i Skenderbeut” (1993), e cila përjetson me fakte organizimin e Shtetit Shqiptar të Gjergj Kastriotit – Skenderbeut, tue vue në thëmel të Tij gurtë e palëkundun të Drejtësisë, element i domosdoshëm për ekzistencën e një shteti në rruzullin toksor.
Ja disa fraza tjera filozofike të këtij Kanuni:
“Kau lidhet për laku, burri për fjale” (fq.105).
“Hangre fjalën çove faqen e zezë ke shtëpia” (fq. 105).
“Lumi ecë, toka s’luen”. “Toka asht e shitun kur të pihet kafja” (fq.110).
“Gjyq e pleqni në gojë të Kanunit janë një” (fq. 121).
“Burrat në kuvend kanë të gjithë njësoj të drejtë fjale” (fq.134).
“Mullisi të fjetmën e ka në një brryl” (fq. 141).
“Nuk ka bé(betim F.R.) mbi bé”. “Çka dau gjyqi, preu tagani” (fq. 157).
“Hjeksi asht fika e katundit” “Shoku asht buk’e krypë” “Shoku nuk shitet” (fq.200)
“Vdekja me nderë asht kapak florini” (fq. 209). Etj...
Sikur studjuesit tonë të pregatitun të marrin në dorë këta thesare dokumentash dhe ti tregojnë botës dhe brezave të ardhshëm se, cili asht mendimi i vërtetë filozofik e juridik i Popullit tonë, kishe me thanë se, edhe shtetet ma të zhvillueme të Botës do të tkurreshin para një mendimi që mund të kenë thanë për ne të pamenduem mirë ose dashakeqës...
Nuk do të hyj me përsëritë mënyren shkencore që studjuesi i njohtun Z. Mergim Korça, ka ba për kapitullin e shumëpërfolun të “Vrasës”, mbasi lexuesi nga ai punim duhet të nxjerrin konkluzionet që koha sot na i kërkon me kambngulje, nëse duam “mos me u skuqë” kur i tregojmë një të huejt se jemi Shqiptarë!
Ata ligjë të shkrueme të atyne 500 e sa vjetve ma përpara në fund të fundit, duhet ti thomi pa ndrojtje para kujtdo, mbasi sot në “Kushtetuta e Kode Penale” të shumë shtetëve të Evropës gjejmë kapitullin “Vrasa” me shumë stërhollime tjera “moderne”, që janë shumë herë ma të turpëshme se ajo “Vrasë”, me të cilën ne na kanë quejt “barbar”!
Askush nuk mund të mohojnë faktin e Burrneshës sonë Shqiptare Nanë Tereza, kur iu dha Çmimi Nobel me 10 Dhetor 1974 dhe, Ju drejtue mbretit Olaf i V, tue i thanë:
“Po e përsëris madhni, aborti asht një vrasje...Ju, jeni një vrasës!...”.
Në vitin 1956 kam pasë rasë edhe fat me njohtë afër Prof. Kolë Alimhillin, profesor i filozofisë që kishte përfundue studimet në Austri. Nga Ai kujtoj një thanje: “Në sistemin komunist profesorët e vërtetë përfundojnë në burg, kur dalin nga burgu, po dolën, shkojnë hamaj e fshesaxhijë ndërsa, hamajt e fshesaxhijtë e vërtetë drejtojnë shtetin.” Pra, në pak fjalë përmblidhej një epokë e tanë historike. Mendimi i Tij konçiz gjithmonë ishte një përkufizim i saktë filozofik...
Në vitin 1962...njohta At Pjetër Meshkallën S.J. Më dha me lexue punime letrare të vetat. Edhe kemi diskutue shumë nga artikujt dhe poezitë e Tija. E tham këte se, mendimet filozofike të çdo fjale që ka shkrue janë volume librash që do të vlenin për edukimin e sotëm të rinisë dhe do të na ndihmonin me u çveshë nga ideologjia e hipokrizisë komuniste.
Në sistemin komunist njeriu mendon tjetër gja, flet prap një gja tjetër dhe vëpron krejt ndryshej nga ajo që ka mendue dhe ka folë.
Frika mbytë të gjitha qelizat e Lirisë së mendimit.
Njerzit i sheh tue u përtypë por asnjëni nuk di çka asht tue hangër, edhe pse asht me tjerë njerëz në sofër, sëpse asht tue mendue se çka kemi me hangër në darkë?...
Më pat pyet një komunist: “A të shkon mendja pse nuk furnizohen dyqanet një natë përpara me të gjithë artikujt që ka nëvojë populli, por lehën për mëngjez e rradhat bahën të pafund?”... Unë ju përgjigja: - Me siguri mungojnë artikujt edhe ndër magazina!... Ai qeshi, dhe, më tha: “Jo, se magazinat nuk furnizohën për dy orë në mengjez, por sikur të ishin në mëngjez dyqanet e mbushuna me të gjitha produktet e nëvojshme, njerzit do të shkonin dhe do të blenin gjithshka i nëvojitet mbrenda dy orësh, mandej, mbas orës 9 të mëngjezit do të uleshin me pi kafe dhe deri në drekë do të shanin e shilonin pushtetin e partinë... kështu, ti je i detyruem me shkue nga një rradhë në tjetrën ku të kalon gjithë dita dhe, njëkohësisht, je nën kontrollin e atyne “shokve” që ju në Shkoder ndër rradha i queni “kasketat”!...
– Edhe kjo asht një “filozofi” në vetvete!
Sikur të shkruheshin libra me thanjet dhe anekdotat e popullit për 45 vjetët e asaj përiudhe të “lavdishme” historike të socializmit në Shqipni, mendimi filozofik i Popullit Shqiptar do të ishte i pakrahasueshëm me vëndet tjera komuniste, sëpse edhe vetë sistemi komunist në Shqipni asht kenë i veçantë nga ata vende.
Edhe pse frika dhe terrori ishin të tejskajshëm, prapseprap, herë në një qoshe e herë në një tjetër shpërthente mendimi i “ndrymë” në trunin e kyçun...
Më tregonte i Madhi Pjetër Gjini: “Mbas disa muejsh që ishte në burgun e Burrelit, kishte mërrijtë edhe i burgosuni Zef Mala, kryetar i grupit komunist të Shkodres. Njëditë e kishte pyet Pjetrin: - mos je kenë ti Pjetër në hetuesi pranë birucës ku ishe unë? – Pjetri i asht përgjigjë se jo, mbasi me të vërtetë nuk kishte kenë kurr pranë tij.
Prap e ka pyet njëherë tjetër dhe Pjetri i ka thanë: - Jo, Zef, më ke pyet edhe njëherë tjetër e po t’ishe kenë nuk ta mohoj...Nuk kam asnjë arësye mos me të diftue!
- Pjetër, kanë kalue gjashtë muej e nuk më hiqet mendsh ai kodosh shkodranit që kam pasë pranë në birucë, - i ka thanë Zefi. – Më pyeti një natë se kush je ti? Unë i thashë se jam Zef Mala. Ai më pyeti prap – Ai Zef Mala i grupit të Shkodres? Unë i përgjigja, po ai jam. Ai prap kërkoi me u sigurue – Bash kryetari i grupit Zefi je ti? – Po, i thashë...
Ai mbasi heshti pak, më tha: “I ké ba hysmetin e tashti ndija lezetin!”...
Zefi ka kërkue me vazhdue bisedën për me e njohtë, po ai nuk i asht përgjigjë ma!...
Jeta ka dhanë prova se njerzit kur janë të ndrydhun, në vuejtje, skam, fukarallek, të survejuem dhe ndoshta edhe të dishpruem, atëherë, shpërthen shpirti në humor... elementi sarkazëm asht i pranishëm kudo...Por, ma e çuditshmja gja asht se në këta momente që unë përmenda ma sipër, nga njerzë fare të thjeshtë shpërthen vullkani i mendimit filozofik i një epoke, i një sistemi, i një periudhe të tanë vuejtjesh, aq fuqishëm sa, dashje ose padashje, ata njerzë bahën të pavdekshëm. Ma sipër tregova raste të thanjeve të disa profesorve, dijetarve apo klerikve dhe të ndonjë përsonaliteti. Sigurisht që vargu i tyne asht shumë i gjatë për aq shumë vjet që Shqipnia ka kalue epokat e saja të mjerueshme, por të arrijsh me dhanë një përkufizim të saktë në kohë torture, kjo asht e jashtzakonshme e ndoshta e pabesueshme por kjo që do të tregoj asht fakt, asht një e vërtetë historike që duhët shkrue.
Nga familja e njohtun shkodrane Shantoja kanë lanë mbresa në politikë, kulturë, art dhe në aktivitetet atdhetare për pavarësi kombëtare që në fillimet e Shek. XX, nga Zefi i madh i tyne, Don Lazri, etj. e deri tek Zefi i ri, që mori emnin e babës së vet, mbasi lindi atëherë kur vdiq i ati, në vitin 1922. Pa dashtë me folë për kolosin Don Lazër Shantoja në fushat e Atdhetarizmit, të publiçistikës apo të emigracionit tij antizogist, do të shenoj se Ai ishte edhe një muzikant i mirfilltë dhe luente në pjano pjesë të muzikës klasike me saktësi dhe kompetencë. Klotilde Shantoja, soprano e njohtun e skenës së operës së parë shqiptare “Mrika” të Prenkë Jakovës, që me plot gojë mund të quhej një “Maria Kalas” e Shkodres. Edhe kësaj shpejt iu ndalue dalja në skenë... Po, i asaj përiudhe asht edhe Zef (ose i thirruni Bep) Shantoja i ri, i fikun në vitët e para të ardhjes së komunizmit në Shqipni. Zefi mbasi përfundoi gjimnazin e jezuitve iu kushtue muzikës dhe u ba njohës i mirë i vjolinës, fizarmonikës dhe mandolinës. Merrte pjesë në orkestrat e shtëpisë së kulturës së qytetit dhe të radios. Në vitin 1949 e marrin ushtar dhe e caktojnë në dhomën e kulturës së repartit ushtarak. Një natë dhoma e kulturës “merr” flakë...Një “sabotim” që Sigurimi e kurdisë po ashtu sikur pat sajue asokohe ngjarjen e paharrueshme të viktimave të Ambasadës Sovjetike në Tiranë. Shkodranët me banim në kryeqytet ishin pika e referimit të masakrave.
Këtu mbyllet jeta normale e Zefit, dhe fillon ajo e njohtuna prej nesh “anormale”... me një përfundim të pasherueshëm, të pafund, rrugë mundimesh e njohtun në atë kohë ndër disa jetë njerzish të mbylluna në çmendina nga përndjekja e Sigurimit të shtetit, gja të cilën mundet dhe duhet ta shpjegonte me saktësi vetëm hetuesi i tij ushtarak Sabri Godo.
Zefi vjen dhe vazhdon të sillet rrugve të Shkodres, tue vazhdue edhe përndjekja dhe survejimi ndaj tij, edhe pse konsiderohej i smurë nga njerzit, tue fillue nga vetë familja, ndonse, Zonja e Tij e nderueme i qendroi besnike pranë derisa ai vdiq...me 6 Shkurt 1979.
Aty nga viti 1970 më tregonte Prof. Gaspër Ugashi, sësi njëditë sheh nga dritaria e tij nalt tek shtëpia ku banonte tek Dugajt’e Reja, poshtë tek dyqanet një rresht të pafund njerzish që prisnin ardhjen e furnizimit me salam. Një grup djelmësh të rinj po qeshnin me të madhe dhe në mes të tyne ishte Zefi. Profesori e njihte Zefin, dinte se smundja psiqike ishte pasojë e torturave të Sigurimit shtetit, sëpse, Zefi, nuk i vuni gishtin asnjë shokut të tij në ushtri kur ai thirrej nga hetuesia... I vjen keq për té dhe zbret nga shkallat, del tek dera me mujtë me e shkëputë nga turma e të rinjve...I flet Zefit dhe e fton për një kafe në shtëpinë e vet derisa të vinë furnizimi i dyqanit. Zefi e pranon ftesën me knaqësi dhe bashkë me Profesor Gasprin i ngjitët shkallave, hyjnë mbrendë dhe drejtohën nga dhoma e zjarrit. Aty ishte një divan ku rrihej rahat dhe aty ulën...Posa, Profesori merr mjetët me pregatitë kafet, Zefi i drejtohet tue i thanë: “Profesor, mue më pelqen me ndejë me këta djelmët e rinjë se qeshëm, kaloj kohën, këta kojtojnë se unë jam i marrë, unë nuk jam i marrë, mbasi ti më njeh me kohë dhe ti e di se unë kam luejt mendësh, për mue janë të marrë ata që nuk lozin mendësh në këte kohë...
Vetëm të marrët nuk çmendën nga ky sistem!”...
Ky Burrë, viktimë e sistemit makabër komunist, ka 30 vjet që nuk jeton ma...
Ky Burrë, na la përkufizimin ma filozofik të atij sistemi ma të urryem të botës:
“Vetëm të marrët nuk çmendën nga sistemi komunist!”...

Melbourne, 6 Janar 2009.

postuar nga AGJENCIONI FLOART-PRESS në 9:45 e paradites

e shtunë, janar 17, 2009

Nga Flori Bruqi :“Viktimat anësore” e grafomanët

1.

Liria që u mungoi atyre është burgimi i përkohshëm i librave tanë

nga Ardian-Christian Kyçyku
Sot nuk është aspak e vështirë të gjesh vllazëri mes materializmit dhe hashashit, ashtu siç është e pamunudur ta ndash qartë formulën zhdanoviste nga ajo e alkimizmit, e konspirativizmit gati foshnjarak, e pseudo-misticizmit apo e trillerit gjoja-fetar, që shesin miliona kopje të një vëllimi mëse të varfër idesh edhe ato të kopjuara. Ai që ka lexuar dhe ka pasur fatin të rijetojë shpirtërisht mrekullinë e quajtur folklor shqiptar nuk has kurrfarë telashesh për t’i dalluar shkrimtarët e rremë nga shkrimtarët e mirëfilltë, apo nga “viktimat anësore” e grafomanët, pavarësisht se ndonjë skeptik i pashërueshëm do të gjejë gjithmonë në epërsinë e shkrimtarit të lindur zilinë ndaj kamjes apo bujës së shkrimtarëve të sajuar. Të mos harrojmë se formula zhdanoviste, bashkë me degëzimet e veta shpesh marramendëse, e mbështetur fuqishëm nga shekullarizimi që përhapet frikshëm në botë, nuk është një gjetje e rastësishme. Dështakë të rregjur prapaskenave të letërsisë, ose edhe gjeni të zhgënjyer keqas e që mezi kanë pritur rastin të hakmerren ndaj shpërfilljes së shoqërisë, e kanë gatuar në mënyrë të atillë që ajo të krijojë varësi. Lexuesi i thjeshtë, ai që etet të mërgojë nga realiteti, të çlodhet e të gjejë vetveten mes trillesh e metaforash, apo edhe të shfrejë përmes zërit të shkrimtarit, nuk i bje më të e as nuk do të kuptojë pse nuk gjallon dot pa këtë nektar të zi. Ai është gati t’ia heqë kotheren nga goja fëmijës së vet vetëm që të mos vdesë nga uria letrare d(r)ogmatike. Ai mund të rrojë, madje i qetë, pa dashuri, pa falje, pa besim në Zot, por mezi i shtyn orët dhe javët pa një dromcë nga letërsia e mësipërme.
Duhet pranuar se letërsia e mirëfilltë, ajo që thirret të mbrojë kujtesën dhe hierarkinë e perëndishme, është zhvilluar shumë më shpejt se sa vetëdija dhe shijet e lexuesve të sotëm. Për këtë arsye, humbja e terrenit të saj nëpër librarira e faqe gazetash nuk duhet të na shqetësojë.
Besoj se letërsia shqipe, - ajo që e ka mposhtur përkohësinë dhe kalimtaren në Shqipëri, Kosovë, Mërgatë e në vise të tjera të shqiptarisë, - ka të drejtë të ndihet e zgjedhur përderisa u sprovua me rreth gjysmë shekulli realizëm socialist të hapur, vrastar, e me shtylysh direktivash përçarëse, të cilat ende nuk janë tulatur. Gjërat rodhën siç e dimë dhe tani, për shkak të inercisë, - gjendje me rrënjë të thella në historinë tonë, e mbase njëra nga trajtat e atij që quajmë mallkim, - formula e përbindshme ngulmon ta fikë krejt shkëndijën hyjnore brenda lexuesit, e fshehur nën emra të tjerë autorësh, nën ata emra, por që i titullojnë librat disi ndryshe, e që janë gati të botojnë edhe biletat e avionit vetëm për të rrënjosur bindjen se nuk janë shterur. Këtë e tregon veç të tjerash edhe ashpërsimi i cenzurës së dikurshme, që mpreh të njëjtat gërshërë, por që ka rinuar vetëm duart dhe flokët e qethtarëve. Të gjithë e dimë se lista e librave “të ndaluar” të shqipes është mbase më e gjatë se sa nën diktaturë.
2.
Nga Flori Bruqi

HAJNITË TJERA NË INTERNET NGA STUDIUESI XHEMAL AHMETI

Siq kemi shkruar dje në "FLOART-PRESS" për ,,HAJNITË VIRTUALE TË “ STUDIUSIT” LETRAR XHEMAL AHMETI” janë të shumta...
•
Materjalet e kompiluara për shumë shkrime ky “studius” i ka vjedhur kryekëput duke I përkthyer ato dhe duke e ven emrin e tij në ato tekste .Ky ‘eseist’, pa fije turpi vjedhë prej shumë web siteve botëror tekste për rubrikën e tij “Letërsi botërore”.. .Në pamundësi për ti analizuar të gjitha shkrimet e këtij “studiusi” shqiptaro-maqedon ,të njohura me metodologjinë shkencore ‘’indigo-metodë’ apo ‘’kap ngjitë’’ (copy-paste) lexuesi i mirëfilltë do ti shef hajnitë e tij virtuale (shikoni http://www.xhemal-ahmeti.org ).

“Eseisti” ka shkruar shkrimin më titull “Gorilla akuzon qytetërimin njerëzor” për shkrimtarin amerikan Daniel Quinn (lindur 1935 nga Omaha, Nebraska).

Vjedhjet e Xh.Ahmetit për këtë shkrim janë nga :

Daniel Quinn(1935)

http://en.wikipedia.org/wiki/Daniel_Quinn

http://en.wikipedia.org/wiki/Ishmael_(novel)

http://www.ishmael.org/origins/DQ/

http://www.readishmael.com/readishpearljam.html

http://www.amazon.com/Ishmael-Adventure-Spirit-Daniel-Quinn/dp/0553375407

http://video.google.com/videoplay?docid=-1600582415708563173

Etj


Ndërsa për tekstin “Pablo Neruda-liriku gjenial dhe agjitatori banal” janë:

Pablo Neruda(1904-1973)

http://en.wikipedia.org/wiki/Pablo_Neruda

http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1971/neruda-bio.html

http://www.answers.com/topic/pablo-neruda

http://www.poets.org/poet.php/prmPID/279

http://gosouthamerica.about.com/cs/chilelit/p/ChiNeruda.htm

Etj.

Kësoji vepron e dhe me shkrimtarin e mirënjohur :

Milan Kundera

Për ta kompiluar tekstin “Kundera dhe legjenda e kasapit islandez’’ shfrytëzon materjalin nga sitët virtual:
” Eseisti “ Xh.Ahmeti , me metodën e tij tashmë të njohur kap-ngjitë,përkthe shkruan edhe tekstin:
“Testamenti i fundit i Oscar Wilde”, cili është i vjedhur prej:

Oscar Wilde(Oscar Fingal O'Flahertie Wills Wilde (1854 –1900)

http://en.wikipedia.org/wiki/Oscar_Wilde

http://www.cmgww.com/historic/wilde/

http://uncyclopedia.wikia.com/wiki/Oscar_Wilde

http://www.answers.com/topic/oscar-wilde

http://www.oscarwildecollection.com/

http://www.kirjasto.sci.fi/owilde.htm

http://www.litencyc.com/php/speople.php?rec=true&UID=4718

http://www.arts.cornell.edu/newsletr/spring96/siegel.htm

Ndërsa për tekstin : “(Auto)biografia e një ekzekutimi publik“përdor sitët duke përkthyer tekstet për shkrimtarin e mirënjohur amerikanë Bernhard Henri Levy :
Posted by FLOART-PRESS at 1:08 PD Links to this post

13 janar 2009

HAJNITË VIRTUALE TË “ STUDIUSIT” LETRAR XHEMAL AHMETIT

SHKRUAN : FLORI BRUQI



Në letrat shqipe është I njohur edhe krijuesi nga Dobërdoli I Maqedonisë Xhemal AHMETI,I cili here pas here në internet boton shkrime të vjedhura komplet nga interneti. Shfrytëzoi rastin të botoi edhe diçka nga CV-ja e tij që e kam huazuar nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë: http://sq.wikipedia.org/wiki/Xhemal_Ahmeti
•

Xhemal Ahmeti në vitin 1969 në Dobërdoll të Maqedonisë.Mbaroi Historinë e Arteve, Gazetarinë dhe Teologjinë. Aktualisht vazhdon studimet e Shkencave të Mediave/Komunikimit dhe Gjermanishten në Universitetin e Friburgut.Ka qenë gazetar, redaktor dhe kryeredaktor i disa gazetave të përditshme shqiptare si dhe si redaktor i revistave të ndryshme zvicerane.
Xhemal Ahmeti ka botuar vepra me ese, prozë dhe kritikë letrare.Që nga viti 1991 jeton në Bernë të Zvicrës.


Materjalet e kompiluar për shkrime për shumë shkrimtar botëror që i ka përkthyer pike për pikë dhe i ka botuar si t ë vetat është pra studiuesi maqedono- shqiptar më emrin Xhemal Ahmeti .Tekstet ky “shkenctar” dhe “kritik”” letrar i ka kompiluar dhe botuar si t ë tijat shumë recensione që kësaj radhe për mungesë kohe vetëm do ti veçojmë si fjala vjen:


Umberto Eco


http://www.umbertoeco.com/en/

http://en.wikipedia.org/wiki/Umberto_Eco

http://www.themodernword.com/eco/

http://books.google.com/books?as_auth=Umberto+Eco&source=an&sa=X&oi=book_group&resnum=5&ct=title&cad=author-navigational

http://books.google.com/books?id=ZHH3AwAACAAJ&dq=inauthor:Umberto+inauthor:Eco

http://www.diskutime.com/disk/thread.php?id=235&faqe=2

http://www.shtepiaelibrit.com/libri/product_info.php?currency=USD&products_id=471

http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?p=1310122

ISBN 0307264890, 9780307264893 /The Name of the Rose, Published by Everyman's Library, 2006/

ISBN 0156029065, 9780156029063/Baudolino, Published by Harcourt, 2003/

ISBN 0345418271, 9780345418272/Foucault's Pendulum, Published by Random House Publishing Group, 1997/.

Valerio Massimo Manfredi

http://en.wikipedia.org/wiki/Valerio_Massimo_Manfredi

http://www.fantasticfiction.co.uk/m/valerio-massimo-manfredi/

http://www.trademe.co.nz/nz/auction-164331612.htm

http://www.denbighshire.gov.uk/www/cms/live/content.nsf/lookupattachments/English~DNAP-7FHFLE/$File/Ym%20Merw'r%20Frwydr%20-%20Cut%20and%20Thrust.pdf

http://www.amazon.com/Last-Legion-Valerio-Massimo-Manfredi/dp/074349198X

http://www.abebooks.com/search/isbn/0330491733

Valerio Massimo Manfredi /Alexander (Alexander Trilogy) (ISBN: 0330491733 / 0-330-49173-3)

Valerio Massimo Manfredi /Alexander : The Sands of Ammon (Alexander Trilogy Book 2) (ISBN: 0330491733 / 0-330-49173-3)

ETJ.

Alessandro Baricco

http://es.wikipedia.org/wiki/Alessandro_Baricco

http://emociones.superforo.net/literatura-f26/oceano-mar-alexandro-baricco-t355.htm

http://totalybrune.mabulle.com/index.php/2007/06/04/66637-soie-d-alexandro-baricco

http://popularculturecollective.wikispaces.com/Dr+Debbie+Hindley

http://espoir.jeun.fr/entre-espoiriens-f98/l-angelique-bar-des-espoiriens-t8193.htm

http://www.aragonmusical.com/encuestados/detalle-encuestado/0/73/

Vassilis Vassilikos

http://en.wikipedia.org/wiki/Vassilis_Vassilikos

http://en.wikipedia.org/wiki/Vassilis_Vassilikos

http://www.librarything.com/work/7231887

http://wiki.phantis.com/index.php/Vassilis_Vassilikos

Nikos Kazantzakis


http://en.wikipedia.org/wiki/Nikos_Kazantzakis

http://www.kirjasto.sci.fi/kazantza.htm

http://www.kirjasto.sci.fi/kazantza.htm


Andreas Kalvos

http://en.wikipedia.org/wiki/Andreas_Kalvos

http://www.aliceintheaterland.info/kalvos_en.html

http://www.mlahanas.de/Greeks/NewLiteratur/AndreasKalvos.html

http://wiki.phantis.com/index.php/Andreas_Kalvos

http://demetis.blogspot.com/2004/09/andreas-kalvos.html

http://www.nationmaster.com/encyclopedia/Andreas-Kalvos

Andreas Kalvos (Greek: Ἀνδρέας Κάλβος; 1792 - November 3, 1869)


Konstatinos Kavafis

http://www.blaskan.nu/Blaskan/Nummer73/Books/konstatinos_kavafis_lasa_kavafis_valda_dikter.html#StefanHammaren92008

Materiale fiolmore:

http://www.youtube.com/watch?v=eR0A7nrQJJo

http://www.theatriko-ergotaxio.gr/en/profile2.htm

Konstantinos Kavafis(griechisch Κωνσταντίνος Πέτρου Καβάφης)


Lena Divani

http://gerodimos.blogspot.com/2005/11/lena-divani.html

http://findarticles.com/p/articles/mi_hb5270/is_6_82/ai_n31021431

http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-35888247_ITM

http://www.kastaniotis.com/new-site/html/foreign_rights/author.php4?ID=00058

http://209.85.129.132/search?q=cache:ISJLExBwgQgJ:de.wikipedia.org/wiki/Fürstentum_von_Pindos_und_Mazedonien+LENA+DIVANI+site:wikipedia.org&hl=en&ct=clnk&cd=4

ETJ.

Është lehtë sot të hulumtosh në internet dhe të shkruash për romanet “Flaka misterioze e mbretëreshës Loana”;”Emri I trendafilit”(1980),Baudolino” të shkrimtarit Umberto Eco (5 janar 1932),apo të shkrimtarëve tjerë si Valerio Massimo Manfredi(Alexander : The Sands of Ammon (Alexander Trilogy Book 2,PëRKTHIM aleksandir –i biri ëndrrës ), Alessandro Baricco (1958) për romanët e tij të njohura “Novoçento”gjegjësisht “Legjenda e pianistit”; “Vendi prej qelqi” ,,Mëndafshi’’,ku kritika letrare italiane këto vepra i konsideron si vepra postmoderne.

Po kështu për shumë shkrimtar grek kanë shkruar edhe kritikët tjerë si Allen B.Ruch,Par Taylor,Debbie Hidley,Elvi Sinervo,Jose Saramugos, etj.kanë shkruar recensione për veprat e disa shkrimtarëve grekë si fjala vjen për Vassilis Vassilikos (Greek: Βασίλης Βασιλικός, (18.11.1934)i njohur për filmin dhe novelen e tij “Z”( versioni anglez : English language: ISBN 0-394-72990-0 dhe ISBN 0-941423-50-6, botim i vitit 1967) si dhe veprat”Monarku”( The Monarch);”Fotografi”( The Photographs) etj.; Nikos Kazantzakis(1883-1957) i njohur me romanet ‘Zorba the Greek”(1952);”The Last Temptation of Crrist”,”The Greek Passion”(1953),”Reporto to Greco”(1965), Andreas Kalvos(1792-1867) i njohur për veprat ”Lyra”(1824),”Lyrika(1826); Konstatinos Kavafis(1963-1930),E.Ritsos(1909-1990);O.Elitys(1911-1960);apo romansierja e njohur greke Lena Divani(1965) më romanin e sajë ‘’Gratë e jetës së tyre” janë të vjedhura nga web sitet në internet nga “studiusi”maqedono-shqiptar Xhemal AHMETI.



3.

FLOART,E MARTË, SHTATOR 19, 2006

Xhemail Ahmeti,Zvicër

Klasikët e romanit postmodern

Valerio M. Manfredi, Umberto Eco dhe Alessandro Baricco. Tre autorë me tre histori, tre romane që sjellin imazhin e tre epokave dhe kulturave të ndryshme dhe që vetëm dy gjëra i kanë të përbashkëta: atdheun e tyre, Italinë dhe famën e arrirë ndërkombëtarisht.

Olimpia përpiqet t’i ikë kafshimit të një gjarpëri, i cili vibrueshëm sillet rreth shtratit të saj. Britma e saj për ndihmë çan murret memece të ëndrrës dhe tërbon pallatin. Filipi s’gjendet askund. Artemisia vrapon me pelena në duar për të sokulluar foshnjën. Lind Aleksandri, i biri i Filipit.
Nga koha aleksandrine në vitin 1154. Baudolino nga Aleksandria e Piemontit vjedh një tabak letre dhe një pergament nga kancelaria e peshkopit Otto – një ndërmarrje që mund t’i kushtojë me kokë - për të shkruar “Chronica” e tij mbi vrasjen misterioze të perandorit Fridrih Barbarosa.
Më se shtatë shekuj më vonë, në anijen luksoze oqeanike “Virginian” në një skaj të korridoreve të saja marinarët e gjejnë një fëmijë për të cilin mendojnë se është një qenie, si në legjenda, që ka udhëtuar nga një epokë tjetër në vitin 1900, prandaj edhe e pagëzojnë me emrin Novecento, pra me vitin e gjetjes së tij.
Aleksandri, Baudolino dhe Novecento. Valerio Massimo Manfredi, Umberto Eco dhe Alessandro Baricco. Tre autorë italianë që tre viteve të fundit nuk zbresin nga maja e listës së romaneve bestselerë. Të tre në të njejtën kohë dhe me të njejtin intensitet, gjë që le përshtypjen sikur një depërtim i tillë të jetë i programuar dhe atë për t’i kthyer Italisë famën dhe primatin dantesk në gjyrin e kulturës evropiane. Një spekulim – i përdorur nga ca kritikë anglezë e gjermanë - i kapur madje nga përtej zonës së qiellit.

Valerio Massimo Manfredi
Ai u bë vetëm tridhjet e tre vjeçar dhe me famë të amshueshme: Aleksandri i Madh. Menjëherë pas vrasjes së të jatit të tij Filipit, në mëshon njëzetvjeçare princi i bukur, karizmatik dhe tepër i zgjuar merr fronin, detyron grekët të shuajnë kryengritjet për shpartallim të perandorisë së Maqedonisë dhe nis ekspeditat për “pushtimin” e botës.
Trilogjia e Manfredit mbi Lekën e Madh (siç quhet shqip) “Aléxandros – Il Figlio Del Sogno” (“Aleksandri – i biri i ëndrrës” përkth. kalk) edhe pse është pasaardhës i një tradite të pasur sa i përket “romanit aleksandrin” sjell me vete detaje të reja në lidhje me jetën e perandorit legjendë të ngritur deri në shkallën e perëndisë: Që nga stacionet e para si fëmijë në mesin e katër shokëve të tij të ngushtë; dashuria dhe orgjitë e para; mësimet tek Aristoteli; roli i ndërmjetësuesit ndërmjet Olimpisë dhe Filipit; tërbimi pas lindjes së gjysëmvëllaut të tij nga Euridike e deri tek marrja e pushtetit autori mbrrinë të rrëfej historinë e mbretit të Azisë dhe sunduesin e gjithë botës me një gjuhë të pangarkuar shkencore, siç mund të pritej nga një arkeolog i njohur si Valerio M. Manfredi (1943 – Emilia Romagna), që ligjëron univerziteteve të Romës, Parisit e Birminghamit.
Në krahasim me Eco, i cili me sukses përvetëson gjithçka nga epoka për të cilën shkruan, Manfredi për ta bërë më të “kuptueshme materien” përdor një gjuhë duke iu përshtatur standardeve moderne të saj (si lochos në batalion ose strategos në gjeneral e të ngjajshme). Shihet qartë se vepra e Manfredit është një mozaik i kombinuar dhe rafinuar mirë i fragmenteve të lëna nga Plutarku, Diodori, Rufuzi, Pliniusi, Arstitoteli etj. për të ardhur deri tek një rrëfim i unjësuar, respektivisht duke u ikur kontradiktave që rezultojnë nga versionet e shumta të sagave mbi Aleksandrin. Romani është botuar disa herë në gjuhët kryesore të Evropës perëndimore dhe vazhdon të shitet me një intenzitet të madh.

Umberto Eco
Fshatari Baudolino nga Alesandria e Piemontit, ku më vonë do të lindë njëfarë Umberto Eco, i mbushur përplotë ide dhe kreativitet na sjell panoramën historike të një epoke e kulture me një shkathtësi gjeniale rrëfimi: se si në moshën trembëdhjetvjeçare adoptohet nga perandori Friedrih Barbarosa dhe bashkë me të merr pjesë në pagëzimin e tij si perandor në Romë për të udhëtuar pastaj në Vendin e Shejntë bashkë me kryqëzatat. Gjithë ato që i shkruan Baudolino në kronikën e tij i ka përjetuar. Mirëpo thelbi i rrëfimit të tij ka të bëjë me vrasjen misterioze të “prindit” të tij Barbarosa. Vrasjen e tij në një kështjellë të bukur mesjetare përderisa ai ka qenë duke fjetur. Një ndërmarrje tepër e rrezikshme në kohën kur edhe letra për të shkruar ka qenë e ndaluar.
Profesori i Semiotikës në Univerzitetin e Bolonjës Umberto Eco (1932) famën e tij në plan universal e arriti me romanin “Emri i trëndafilit” (1980). Që nga ajo kohë atij i përcillen të gjitha shkrimet dhe sidomos studimet si “Kërkime për një gjuhë të përkryer” etj. në shumicën e gjuhëve evropiane. Madje edhe artikuj gazetash si ato në “Katër shkrime morale” i mblidhen dhe i botohen në edicion të veçantë nga shtëpitë më prestigjioze evropiane. Eco, tashmë është bërë njëri nga intelektualët elitor në kontekst me strategjinë dhe ngritjen e mendimit për një kulture të përbashkët kontinentale. Gjatë eksurzionit nëpër botën shkencore për të zbuluar pikat e përbashkimit të çdo identiteti nacional në Evropë në një kulturë të vetme, shumëkush e festoi apo mallkoi ndarjen e tij nga letërsia, nga proza. Njëzet vjet më vonë, pas botimit të “Emri i trëndafilit”, Eco doli me romanin e tij voluminoz “Baudolino”. Roman, i cili jo vetëm për shkak të famës së Ecos qe dy vjet mban të pushtuara vitrinat kryesore të librit nëpër Evropë, por më shumë për shkak të stampimit edhe njëherë më shumë të vlerave të këtij rrëfyesi gjigant.
Edhe në këtë roman, si në atë të parin, Eco ndjek traditën e Sir Walter Scott (Waverly) dhe Alexander Dumas (Grafi nga Monte Kristo). Ose; ai i mbetet besnik romanit historik që në vete vazhdimisht jo vetëm se paraqitet si një dokument i detajuar mbi kulturën e epokës në të cilën zhvillohet ngjarja por është edhe një kombinim i shumë tipeve të prozës në një: “Baudolino” në të njejtën kohë është roman mbi një personazh real historik dhe roman që duket sikur është shkruar nga ndonjë Sherlock Holmes i mesjetës.
Autori futet aq thellë në ngjarjet e asaj kohe sa që djegia e Konstantinopojës, masakrat e zhvilluara nga kryqëzata e katërt e deri tek përpjekjet e Baudolinës për të denoncuar vrasësin e perandorit dalin si në një film, me fotografi fare të gjalla.
As kësaj here Eco nuk le anash pa involvuar teoritë e tij mbi kulturën evropiane, problemet e gjuhës dhe çështje të tjera që i japin prozës herë herë edhe karakterin e një eseu shkencor.

Alessandro Baricco
Më kot kërkojnë marinarët prindët e foshnjës së gjetur në bordin e anijes “Virginian”. Askush nuk bë zë. Asnjërit prej tyre nuk ia merr mendja se fëmiu, i pagëzuar me emrin Novencento do të bëhet njëri nga pianistët më në zë të historisë së muzikës dhe se kurrë nuk do të shkel më tokën. Novecento bëhet legjende dhe pagëzohet; “Pianisti oqeanik”. Ai jeton për muzikën e tij dhe me të ai ushtron mrrekulli tek të gjithë që i dëgjojnë të rënat e gishtave të tij në tastaturën e pianos. Novecento bëhet bëhet themelues i Jazz –it.
Alessandro Baricco (1958), shkrimtari italian nga Turini, ku edhe jeton, me këtë roman u bë autor-kult me famë ndërkombëtare. “Legjenda e pianistit”, siç quhet në shumicën e gjuhëve të tjera (ndërsa në origjinal “Novecento”) edhe si film pati një jehonë të jashtëzakonshme. Film, i cili u bë nga bartësi i oskarit Guisseppe Tornatore u konsiderua si njëri nga filmat më poetik të dhjetë viteve të fundit.
Muzikologu dhe filozofi Baricco, i cili punon edhe si moderator telivizioni dhe ka themeluar “shkollën për shkrim kreativ” ( e njohur poashtu edhe jashtë Italisë) edhe me romanet tjera si “Vendi prej qelqi” dhe “Mëndafshi” vazhdon të mbetet si njëri nga autorët më të lexuar. E veçantë tek ky autor është sidomos krijimi i romanit fare të shkurtë: Për shembull versioni gjermanisht i “Novecentos” i ka vetëm tetëdhjetë faqe dhe atë me shkronja të mëdha, një libër që sipas autorit, është bërë me qëllim për t’u vënë në skenë teatrale e që pastaj është riformuluar në formë romani.
Me një rrëfim poetik dhe një fantazi të merrekullueshme Baricco përbashkon muzikën, pasionin dhe miqësinë në një pikë, në atë të harmonisë ndërnjerëzore. Ndërkaq “Novecenton e paatdhe e lartëson në amblemë të epokës sonë” – shkruan një kritik gjerman në zë.

Tre autorë me tre histori, tre romane që sjellin imazhin e tre epokave dhe kulturave të ndryshme dhe që vetëm dy gjëra i kanë të përbashkëta: atdheun e tyre, Italinë dhe famën e arrirë ndërkombëtarisht si nga autorët më të lexuar. Kritikët në relacionin e gjuhëve italishte-gjermanisht- frengjisht -anglisht e spanisht i konsiderojnë si autorët “klasikë” të postmodernës. Me të drejtë!
Xh.Ahmeti

POSTED BY FLOART:19.09.2008

Umberto Eco

Umberto Eco me romanin «Flaka misterioze e mbretëreshës Loana» ka bërë autobiografinë e ilistruar të postdmodernës evropiane. A mund ta finalizonte dikush tjetër një projekt të tillë më mirë se i urti gjenial nga Piemonti?
Mbreti i citateve, detektivi i epokave dhe kirurgu i shenjave e gjuhës Umberto Eco në romanin e tij më të ri «Flaka misterioze e mbretëreshës Loana» nuk na merr me vete për të zbuluar ndonjë murg vrasës brenda murreve të kishave mesjetare e as nuk na detyron të deshifrojmë pergamenët e pluhurosur bashkë me Baudolinon për të identifikuar vrasësin e perandorit Friedrih Barbarosa, kësaj rradhe ai na fton t’i bëjmë një eskurzion gjeografisë së Unit të tij. Atij Uni nëpërmjet të cilit mund të mësojmë jo vetëm intimitete biografike të autorit, por edhe të të ashtuqujaturës postmodernë vetë. Nëse si lexues kemi dilema me atë se çka në roman është reale e çka joreale, atëherë mund të shërbehemi me ilustrimet që shoqërojnë tekstin – kështu oferta e autorit.
Tashmë siç është bërë zakon, nuk shkoi as një muaj pas botimit të origjinalit në italishte «La misteriosa fiamma della regina Loana», romani u botua edhe në shumicën e gjuhëve të tjera perëndimore. Falë kolonisë jo të vogël të lexuesve të Ecos, në çdo vend, kulturë e gjuhë botuesit janë të sigurtë se firma e këtij autori është profitabile dhe nuk çajnë kokën më gjithaq me shushuritjet e lektorëve dhe kritikës. Përderisa kritika karshi romaneve të tij si «Emri i trëndafilit», «Baudolino» etj, ishte e ndarë në dy pole agresive (njëra palë asgjësuese e tjetra të bën të vjellësh nga përulja e tepruar para këpucëve të lustruara të shkrimtarit italian) kësaj here vërehet një ballafaqim më syçelë, më i argumetuar dhe më i angazhuar në deshifrimin e botës së komplikuar të autorit bestseler.
Në romanin e parafundit (dhe të tjerët) ishin të rralla skenat dhe imazhet nëpërmjet të cilave mund të hyjnim në sferën intime të krijuesit, botën e tij, madje edhe kur mendonim të kemi triumfuar e kemi dekoduar ngjashmërinë e tipareve të Baudolinës me Econ pas pakë duhej të dorrëzoheshim para maskimit mjeshtëror që pasonte në skenën e rradhës. Për këtë romani i fundit «Flaka misterioze...» është një roman tepër i rëndësishëm për ekspertët, paraprakisht të fenomenit Umberto Eco e pastaj edhe të temave tjera që vepra sjell me vete.

Xh.Ahmeti:BODONI, ECO DHE NE
Storia: Antikuari milanez Giambattista Bodoni zgjohet nga koma. Ai nuk i njeh njerëzit që i qëndrojnë pranë shtratit. As gruan e tij të bukur Paola. Libri fillon me pyetjen: si e keni emrin? Pacienti nuk e di atë. Shtrrngon ballin dhe provon emra nga më të ndryshmit. Ia qëllova? Jo. Ai vërtet e ka humbur kujtesën. Ai nuk di se ku ka lindur, prej nga vjen dhe kush është. Yambo, e thërret gruaja që i qëndron pranë dhe ia shtrrngon dorën. Kot. Zotëri Bodoni, i cili pas një infarkti më 25 prill 1991 ka rënë në koma, është shndrruar në një qenie pa identitet. Më vonë bëhet e qartë se Yambo nuk ka humbur tërë kujtesën, por vetëm atë të personit të vetë (fenomen ekzistent në medicinë, për të cilin Eco si duket i ka konsultuar mirë neurologët), sepse ai me saktësi e di kush është Pitagora, Shën Augustini, Abrahami, ai e di shumë për Aleksandrin e Madh, por jo për nipin e tij Alessandro. Giambattista Bodoni nuk njeh vetëm antikuitetet dhe librat me të cilat është marrë si tregtar, por edhe historinë tyre, një personazh më i ditur se sa të gjitha enciklopeditë e Bertelsmannit, Brockhausit dhe Larousse–s bashkë.
Bodoni nuk pranon që jetën e tij t’ia rrëfejnë të tjerët. Rast i shkëlqyeshëm për Econ, i cili merr atë dhe ne për dore dhe – këtu nis ai investigimi i fashëm i Umbertos- dhe nisemi për të kërkuar gjurmët e identitetit të humbur të kryepersonazhit. Stacioni i parë: fshati Solara, në rrafshnaltën e Po-së, në Piemont, atje ku ka lindur Yambo. Në tavanin e shtëpisë së pararendësve të tij shfaqen shenjat e para të rinjohjes, të kthimit të kujtesës. Peisazhet e natyrës i njeh, por nuk e di prej ku (!). Mjegulla ende është shumë e dendur sa për të parë qartshëm. Duke bastisur kutitë dhe librat e gjen një leksikon të vitit 1905, pastaj një radio që s’funksionon, mirëpo që atij ia ngjall iluzionin sikur të dëgjoj muzikë klasike, operë, Chopin-in natyrisht dhe shumë këngë popullore të asaj epoke. I ngul sytë në inicialet RL të shënuara mbi rregullatorin e kanaleve të radios dhe bën «aha», «Radio London», pra. Gjyshi i tij paska dëgjuar radion e armikut me qëllim që informacionet pastaj t’i krahasojë me ato të regjimit për të zbuluar të vërtetën (vlerësimi dhe krahasimi i tekstit). Dikur lodhet Bodoni me Homerin, Manzonin dhe Flaubertin, madje edhe një botim origjinal të Sheksipirit që mban datën e vitit 1623 dhe i përveshet literaturës me nivel «më të ulët» si ajo e Emilio Salgarit (Karl May italian). Pikërisht me fletoret komike, në reklamat e atëhershme si Micky dhe Donald, Vespa, Esspresso, me figurat si Mussolini, Hitleri partizanët, fashistët dhe komunistët nis rikonstruimi i historisë. Pllakatet dhe sojet e kutive të cigareve Eco i boton krahas rrëfimit,.
Kur Bodoni hyjnë në fazën e pubërtetit shfaqet figura e dashnores së tij të paharueshme Lilës – po si ajo Luara e Petrarkës dhe Beatriçja e Dantes – e cila tragjikisht shpejt vdes në Brazil larg syve të kryepersonazhit. E kështu me rradhë pastaj Yambo duke hulmtuar vetveten na rrëfen historinë kulturore të epokës duke filluar nga vitet e para të vitit 1900 e deri kur ai bie në koma më 1991, në vitin e bomardimeve të Bagdadit nga amerikanët.

XH.Ahmeti:ANALIZË E IDENTITETIT KONTINENTAL
Rrëfimi për antikuarin që humbjen e kujtesës e shfrytëzon për të gjetur një identitet të ri është vetë biografia e Umberto Ecos. Dhe më shumë: si në asnjë vepër tjetër më parë – qoftë ajo shkencore apo artistike – profesori dhe intelektuali i famshëm italian përpiqet që ta njoftojë kohën me rëndësinë e prezencës së tij në kulturën postmoderne. Giambattista Bodoni lind një vit para Umberto Eco, ku tjetër veçse atje prej nga vjen autori, si fëmijë i ka po të njejtat lodra, në rini edhe ky ka simpati për fashistët e pastaj bëhet antifashist dhe gazetar e më vonë intelektual i pakrahasueshëm dhe enciklopedi e gjallë. Yambo na shpalon dialogjet që e kanë shpëtuar nga religjioni, na reciton poezi dhe anekdota që Eco i ka botuar më herët në përmbledhje eseshë.
Jashtë asaj personales, biografikes e pse mos të themi edhe narcisoides, Umberto Eco përnjëmendt ka bërë autobiografinë e ilistruar të postdmodernës në formë romani. Mbitëgjitha romani është analizë e kërkimit të identitetit që ka dhe po zhvillon kultura kontinentale. E kush mund ta bëntë një projekt të tillë më mirë se i urti gjenial nga Piemonti?

CITATE DERI NË ALIVANOSJE
Eco ka bërë një punë të mirë që kësaj rradhe në fund të librit ka botuar një glosar që sqaron terminologjinë e përdorur në libër, se për ndryshe lexuesin e tij mund ta paremendonim duke lexuar në tren me një valixhe të mbushur përplotë libra enciklopedikë dhe fjalorë të shumë gjuhëve. Ndoshta po për këtë arsye kapituj të tërë e bëjnë Yambon të përgjumshëm, të përsëritshëm dhe të mërzitshëm.
Edhe në «Flaka misterioze e mbretërshës Loana» citatet ta plasin trurin, duke filluar me Poen, Stevensonin dhe Mellvilin, pastaj vijnë Manzoni, Çehovi, Baudeleaire, Augustini e natyrisht pse të mungojnë edhe Montaleja, Lili Marleni, Shekspiri, Danteja, Floberit dhe pa e lënë anash patjetër Umberto Econ dorën vetë. Kollazhet, që burrimin e kanë nga biblioteka e madhe e autorit, nganjëherë ta krijojnë përshtypjen sikur duan t’ia marrin frymën prozës, ta zhveshin atë nga arti i bukur dhe ta degradojnë në shenja dhe fotografi si në ato librat e historisë për gjimnazistët.
Lexuesit që duan ta dijnë arsyen se pse Eco romanin e ka titulluar «Flaka misterioze e mbretëreshës Loana» duhet të kenë durrim dhe të presin deri në faqen 249 (të botimit origjinal, italian). Aty do të mësojnë shpejtë e sipërfaqësisht se bëhet fjalë për figurën kryesore të një «Cartooni» që zhvillohet në Orient, që Yambo e ka lexuar si fëmijë,shkrun në mes tjerash Xh.Ahmeti.

POSTED BY FLOART-PRESS :19.09.2006


Homeri dhe Odiseu nuk kthehet me ne trollin grek

Greqia, respektivisht letërsia greke, kur ishte e ftuara speciale e Panairit e librit në Frankfurt (2001), Shtëpitë Botuese perëndimore, si zakonisht, iu përveshen organizimit të (ri)prodhimit industrial të veprave të vendit të promovuar si mysafir të panairit. As kontributi grek, në këtë drejtim, për të prezantuar letërsinë e vetë sa më dinjitetshëm, nuk mungonte. Siç u shpreh edhe vetë shkrimtari Vassilis Vassilikos (i cili mori famën me romanin dhe filmin e njohur “Z”), gjatë një konference shtypi, në njërin nga sallonet e Panairit; “Po duket se vendasit e mi më me kënaqësi sjellin në jetë libra se sa fëmijë”. Dhe ai ka të drejtë në këtë konstatim, kur kihet parasysh se në Greqi, vetëm brenda vitit të kaluar, u prodhuan më se 8 mijë libra, një tendencë kontinuitative që nuk është patjetër drejtpërdrejtë e lidhur me pjesëmarrjen greke në panairin gjerman të letrave. Ka vite që në terrenin grek vërehet një “boom” në industrinë dhe tregun e librit.

Palamas, Kavafis, Ritsos, Elitys

Përkundër faktit se autorët grekë kanë arritur të aktivizojnë sensin, dëshirën dhe gatishmërinë e qytetarit të vetë për të lexuar, me një fjalë kanë gjetur metodën se si të ngacmojnë interesin e grekut të sotëm ndaj librit, ata nuk kanë arritur – përveç në planin turistik – të shpërthejnë muret e izolimit të letërsisë së tyre për të dalë jashtë stadiumit të tyre nacional. Pas romanit të heraklitasit Nikos Kazantzakis “Alexis Sorbas” që u bë i njohur falë Holliwoud -it dhe Antoni Quinn-it (1946) dhe çmimit Nobel që iu dha poetit Odysseas Elytis nuk ka pasur ndonjë “rast” tjetër që do të kishte shkaktuar interes jashtë vendit. Megjithëkëtë me pjesëmarrjen dhe prezantimin e letërsisë së tyre krijuesit grekë arritën që të mobilizojnë opinionin kritik mondan që ai të ballafaqohet me letërsinë e tyre aktuale, kështu duke nxitur një debat të ri në lidhje me identitetin, rolin dhe vlerat e letërsisë greke në gjirin e asaj botërores, gjë që në njëfarë mënyre, pjesërisht edhe ia arritën, nëse jo si letërsi e tërë, pra si kolektiv, atëherë nëpërmjet individëve – krijuesve të veçantë që sjellin vërtet një frymë të veçantë në letërsinë artistike, madje sipas një studiuesi të letërsisë greke; “kjo është mirë edhe për vetë letrarët grekë, është njëlloj peshimi vlerash, tash ata shohin se ku qëndrojnë”.

2.Tek dashnorët ose më saktë kritikët evropianë me një nostalgji të theksuar homerike debati po udhëhiqet nga një eufori referencash antike. Një numër i konsiderueshëm kritikësh, që tubohen rreth disa mediumeve prominente euro-amerikane, të cilët shoqëruan panairin me komente e refleksione pandërprerë, që nga lajmi për pjesëmarrjen greke e deri në ditën e fundit, “harruan” të merren me letërsinë e sotme greke, ose iu qasën asaj vetëm në formë sipërfaqësore sa për të justifikuar paraqitjen, duke u zhytur sërish në stërinterpretimin e Mitologjisë Homerike, rëndësinë e antikës së lavdishme greke për majat e kulturës së sotme perëndimore e të ngjashme.
Në anën tjetër po aq e zjarrshme është edhe kritika që “ka alergji ndaj lavdisë greke”. Janë kritikët që zanafillat e lindjes së kreativitetit shpirtëror e mendor human nuk i shohin patjetër vetëm në epokën e Homerit, Eskilit, Euripidit, Sofokliut, por edhe në botën paraantike, orientale, duke u kapur për dokumenteve të para, shenjave të para të interesit human për artin. Ca ashpërsojnë polemikën e tyre duke ftuar në ndihmë faktet në lidhje me plagjiaturën që grekët kanë bërë në Antikë duke vjedhur mitet dhe legjendat e kulturave të përmbysura e të djegura nga vetë ata. Fakte kokëforta që injorohen nga “kori i elozhistëve, për të cilët bota nis dhe mbaron me Homerin”, siç shprehet një kritik amerikan.
Ndërsa, të rrallë janë ata që me një dozë të matur përfolën kontributin grek në zhvillimin e intelektit human – i cili assesi nuk duhet përjashtuar – dhe me një përqendrim profesional, kritik e shkencor përpiqen të përballojnë euforinë që shkakton Greqia me emrin e saj të lavdishëm historik, duke u përpjekur të japin një vlerësim korrekt në lidhje me letërsinë e sotme greke ose mbi letërsinë e re greke – nëse bazohemi në pretendimin grek!
Pa mohuar argumentacionin e që të tri fronteve të kritikës rreth rolit grek në zhvillimin human, pa u bërë varrës i njërës apo tjetrës teori si dhe pa hulumtuar rrethanat dhe origjinën e vërtetë të një lulëzimi të tillë intelektual grekët janë krijuesit e “Poetikës”, filozofisë, dhe shumë drejtimeve tjera të shkencave humane. Duke filluar që nga parasokratikët e deri në shkollat e fundit platonike nëpër trojet evropiane përulemi përballë faktit rreth kontributit të një populli në përhapjen e filozofisë për mendimin dhe shpirtin e lirë, i cili më vonë do të inspirojë të gjitha etapat e zhvillimit të mendjes humane nëpër shekuj.

3.Ekziston një vakum gati dymijë vjeçar në mes të letërsisë antike greke dhe rishfaqjes së saj në shekullin XIX. Letërsia e re greke, konkretisht, dokumentet e para postantike letrare - duke përjashtuar veprat e Andreas Kalvos Ioannidis, të shkruara në frëngjisht – datojnë me shkrimet e Dionysios Solomos, sidomos me veprën e tij “Kretasi” ku bëhet fjalë për ikjen e një ushtari grek nga thonjtë e soldnerëve të Ali Pashës. Poeti dhe rrëfyesi historik Solomos përpiqet që të shfrytëzojë “trashëgiminë” e poetëve të lashtë grekë, mirëpo i ndikuar tejmase nga letërsia e filozofia anglo - saksonike, gjermanë e në veçanti nga Gëte, Kant dhe Hegel nuk ia del të dëshmojë për një stil tradicional grek që do të lidhej me klasikët e antikës.
Megjithatë Solomo është sinonimi i kthimit të letërsisë greke si dhe udhërrëfyesi i romantizmit grek, i cili, ashtu si tek popujt tjerë bëhet epoka e një shpërthimi shpirtëror. Me krijimin e shtetit të ri grek (1830), të frymëzuar nga Solomos (duke ndjekur stilin dhe formën e tij të krijimit) në skenë paraqitet një gardë krijuesish (Papadiamantis, Xanthopoulos, Martelaos, Danelakis, Gouzelis etj.), të cilët me të drejtë konsiderohen si prestarët e parë të Letërsisë Kombëtare greke. Një letërsi me barrën e pretendimit në shpinë për të konsistuar me historinë e Odiseut, pra për të arritur statusin e trashëgimisë së Homerit në letërsi. Pa sukses.

Palamas dhe KavafisEdhepse Kostis Palamas me veprën e tij “Këngët e atdheut tim” bëri një jehonë të efektshme jo vetëm në Greqi nga pjesa dërrmuese e teoricienëve që merren me Letërsinë e Re greke nuk e konsiderojnë atë si krijuesin e lirikës moderne greke, por Konstatin Kavafisin e lindur katër vjet pas tij. Me plotë të drejtë. Palamas nuk arrin të çajë rrethin e krijuar stilistik, gjuhësor e përmbajtjesor të romantikut Solomos.
Ndërsa Konstantinos Kavafis (1863-1933) në poezinë e tij arrin në mënyrë mjeshtërore, me një finesë origjinale; t’i përshtatet ndërtimit modern të poezisë në aspektin stilistik; të shfrytëzojë (deri sot asnjë krijues grek nuk ik dot këtij segmenti) Mitologjinë greke aq të preferueshme nga mendësia evropiane me një perfiditet të lehtë; duke i dhënë letërsisë greke një ngjyrë krejt tjetër nga ajo antike, pra një pamje reale, domethënë një imazh bizantin e ortodoks. Kjo nuk do të thotë me çdo kusht që Kavafis nuk ka rënë (dhe atë në fillim e në fund të jetës së tij bindshëm) në grackë të lirikës historike e romantike, sidomos në përmbledhjen “Gota e ngjyrosur” vërehet një kurs labil në këtë kontekst, mirëpo ato poezi nuk i dhanë atij famën e një poeti të përmasave universale, por vjershat mbi dashurinë, vjershat homoerotike që hapën një horizont të ri në lirikën greke dhe i thanë fund sundimit të vetëm e absolut të tragjikes, dramatikes mbi jetën e një letërsie në krizë identiteti. Vizioni për t’iu afruar të së Bukurës pa i vënë asaj parakushte dramatike shpëtuan jo vetëm Kavafisin, por edhe mbarë letërsinë që s’kapërcente dot kufijtë e një epoke mijëra vjet të perënduar e që s’imitohej dot.

Ritsos dhe Odysseas ElytisJani Ritsos (1909 – 1990), njëri nga poetët, të cilit, për dallim nga Kavafis, nuk mund t’i mëveshët asnjë grimë historiciteti, keqpërdorim të namit antik grek për të depërtuar në botën e letërsisë u bë viktimë e ideologjisë së tij. Ritsos në jetën politike, krahas asaj letrare, ishte një militant i majtë që në njërin blok ngrihej në kulm e në anën tjetër mallkohej si diletant. Një “diletant” letrar, poet e prozator, artit të të cilit nuk i ndalej dot fuqia ndikimit në gjeneratat e reja, segment që vërehet dukshëm tek krijuesit e rinj. Kundërshtarët e tij – në skenën letrare greke – nuk e mohojnë dot faktin se nga poetët e pasluftës Ritsos mbetet më i lexuari. Ritsos dallohet kryesisht për nga rebelizmi për një çlirim politik dhe të një krijimi, një gjuhe krejt apolitike. Paradoks që në krijimtarinë e Ritsos e humb domethënien themelore të kuptimit.
Odysseas Elytis (1911-1996) është bartësi i vetëm i çmimit prestigjioz Nobel për letërsi (1979). Elegjisti Elytis me veprën e tij “Oxópetra – në perëndim të pikëllimit”, poetikë që konsiderohet si “dialogu mistik me vdekjen”, është letrari i parë grek (deri më tani edhe i fundit) që u njoh se i takon gjenit homerik, përkundër përdorimit të terminologjisë mitologjike greke – tashmë të banalizuar – në një masë të tepruar, ai dialogun e vetë e bën me kohën e tashme, ose më mirë thënë ai bashkëbisedimin e bën (me plotë dashuri) me vdekjen e pakohë.

Letërsia e sotme grekeElytiss, në vitet e nëntëdhjeta, ende para vdekjes së tij nuk është më prezent në skenën letrare greke. Jo vetëm fizikisht, por edhe si ndikim. Në jetën letrare greke paraqitet faza e katërt (pas epokës së romantizmit, Kavafisit dhe Palamas ose letërsisë së viteve të tridhjeta dhe Ritsos e Elytisit të viteve të shtatëdhjeta), një fazë në kërkim të identitetit dhe që nuk i drejtohet më Homerit për ndihmë, nuk do që të identifikohet me vitet e humbura të Odiseut te Kalypsoja, nuk kërkon shpëtim nga mangësia e fjalorit në mitologjinë greke, por që i përshtatet dhe ec baras me kohën dhe problemet e saja. Thjeshtë një “dorëzim” demonstrativ nga pritja për kthimin e Odieseut në letërsinë greke. Autorë që edhe ishin prezantues të letërsisë së sotme greke, shkrimtarë deri ato ditë të panjohur por me perspektivë.
Jo vetëm në Evropë – në hapësirën gjermanofone, fraknfone, spanjolle, italiane – Shtëpitë Botuese më me renome u futën në një garë për të përkthyer si letërsinë e traditës ashtu edhe më se tridhjetë autorë të sotëm grekë, por edhe grekët vetë nuk qëndruan duarkryq; ata bën antologji të përkthyera në gjuhët e sipërpërmendura dhe qysh para panairit ftuan gazetarët e redaktorët e mediumeve në zë në Athinë për të lidhur kontaktet e duhura me qëllim që “ndërmarrja e prezantimit” të bëhej sa më dinjitoze. Suksesi nuk mungoi. Debati u zhvillua dhe po zhvillohet dhe librat e shkrimtarëve grekë janë në trend.

4.Po për çfarë letërsie bëhet fjalë? Njëri nga kritikët dhe gazetarët më promenintë të kulturës në Greqi, Vangelis Chatsivassilou (Eleftherothypia) shprehet kështu; “Proza e sotme greke është një hartë tepër ekzakte politiko-gjeofizike e rajoneve greke”. Konstatim më të saktë nuk besoj se ka!
Igumenica, Heraklioni, fshati Kri-Kri me dhitë e tij në kodrat e gurta të Kretës, hujet e njerëzve të Peloponezit, hallet e njerëzve nëpër vendet më të thella të Greqisë së sotme dalin në shesh nëpërmjet letërsisë etj. - janë të përshkruar në formën më të përimtësuar që ekziston. Kjo është ajo forma e re e letërsisë greke, që për botën e huaj duke ekzotike e që ka zgjuar një interes të mjaftueshëm, nëse jo artistik, ani atëherë zbavitës. Element që u jep letrarëve grekë mundësinë e depërtimit dhe askush nuk mund të mohojë se nëpërmjet kësaj letërsie “zbavitëse” nuk depërtojnë edhe letrarët e njëmendtë si dramaturgu, romansieri dhe moderatori i ri kretas Petros Tatsopulos (i cili tashmë është i kontraktuar me shtëpi botuese perëndimore e që deri tani nuk e ka pasur asnjë fjalë të përkthyer në gjuhë të huaj) ose autorja e romanit “Gratë e jetës së tyre” Lena Divani që poashtu ka zgjuar një interes të bujshëm.
Kështu Panairi i Frankfurtit, nga grekët u shfrytëzua si shans për të kërcyer muret e izolimit nacional në letërsi e art.
Aksion i menduar djallëzisht bukur!
Xh.A

POSTED BY FLOART-PRESS:19.06.2006

Klasikët e romanit postmodern

Valerio M. Manfredi, Umberto Eco dhe Alessandro Baricco. Tre autorë me tre histori, tre romane që sjellin imazhin e tre epokave dhe kulturave të ndryshme dhe që vetëm dy gjëra i kanë të përbashkëta: atdheun e tyre, Italinë dhe famën e arrirë ndërkombëtarisht.

Olimpia përpiqet t’i ikë kafshimit të një gjarpëri, i cili vibrueshëm sillet rreth shtratit të saj. Britma e saj për ndihmë çan murret memece të ëndrrës dhe tërbon pallatin. Filipi s’gjendet askund. Artemisia vrapon me pelena në duar për të sokulluar foshnjën. Lind Aleksandri, i biri i Filipit.
Nga koha aleksandrine në vitin 1154. Baudolino nga Aleksandria e Piemontit vjedh një tabak letre dhe një pergament nga kancelaria e peshkopit Otto – një ndërmarrje që mund t’i kushtojë me kokë - për të shkruar “Chronica” e tij mbi vrasjen misterioze të perandorit Fridrih Barbarosa.

Më se shtatë shekuj më vonë, në anijen luksoze oqeanike “Virginian” në një skaj të korridoreve të saja marinarët e gjejnë një fëmijë për të cilin mendojnë se është një qenie, si në legjenda, që ka udhëtuar nga një epokë tjetër në vitin 1900, prandaj edhe e pagëzojnë me emrin Novecento, pra me vitin e gjetjes së tij.
Aleksandri, Baudolino dhe Novecento. Valerio Massimo Manfredi, Umberto Eco dhe Alessandro Baricco. Tre autorë italianë që tre viteve të fundit nuk zbresin nga maja e listës së romaneve bestselerë. Të tre në të njejtën kohë dhe me të njejtin intensitet, gjë që le përshtypjen sikur një depërtim i tillë të jetë i programuar dhe atë për t’i kthyer Italisë famën dhe primatin dantesk në gjyrin e kulturës evropiane. Një spekulim – i përdorur nga ca kritikë anglezë e gjermanë - i kapur madje nga përtej zonës së qiellit.

Valerio Massimo Manfredi
Ai u bë vetëm tridhjet e tre vjeçar dhe me famë të amshueshme: Aleksandri i Madh. Menjëherë pas vrasjes së të jatit të tij Filipit, në mëshon njëzetvjeçare princi i bukur, karizmatik dhe tepër i zgjuar merr fronin, detyron grekët të shuajnë kryengritjet për shpartallim të perandorisë së Maqedonisë dhe nis ekspeditat për “pushtimin” e botës.
Trilogjia e Manfredit mbi Lekën e Madh (siç quhet shqip) “Aléxandros – Il Figlio Del Sogno” (“Aleksandri – i biri i ëndrrës” përkth. kalk) edhe pse është pasaardhës i një tradite të pasur sa i përket “romanit aleksandrin” sjell me vete detaje të reja në lidhje me jetën e perandorit legjendë të ngritur deri në shkallën e perëndisë: Që nga stacionet e para si fëmijë në mesin e katër shokëve të tij të ngushtë; dashuria dhe orgjitë e para; mësimet tek Aristoteli; roli i ndërmjetësuesit ndërmjet Olimpisë dhe Filipit; tërbimi pas lindjes së gjysëmvëllaut të tij nga Euridike e deri tek marrja e pushtetit autori mbrrinë të rrëfej historinë e mbretit të Azisë dhe sunduesin e gjithë botës me një gjuhë të pangarkuar shkencore, siç mund të pritej nga një arkeolog i njohur si Valerio M. Manfredi (1943 – Emilia Romagna), që ligjëron univerziteteve të Romës, Parisit e Birminghamit.
Në krahasim me Eco, i cili me sukses përvetëson gjithçka nga epoka për të cilën shkruan, Manfredi për ta bërë më të “kuptueshme materien” përdor një gjuhë duke iu përshtatur standardeve moderne të saj (si lochos në batalion ose strategos në gjeneral e të ngjajshme). Shihet qartë se vepra e Manfredit është një mozaik i kombinuar dhe rafinuar mirë i fragmenteve të lëna nga Plutarku, Diodori, Rufuzi, Pliniusi, Arstitoteli etj. për të ardhur deri tek një rrëfim i unjësuar, respektivisht duke u ikur kontradiktave që rezultojnë nga versionet e shumta të sagave mbi Aleksandrin. Romani është botuar disa herë në gjuhët kryesore të Evropës perëndimore dhe vazhdon të shitet me një intenzitet të madh.

Umberto Eco
Fshatari Baudolino nga Alesandria e Piemontit, ku më vonë do të lindë njëfarë Umberto Eco, i mbushur përplotë ide dhe kreativitet na sjell panoramën historike të një epoke e kulture me një shkathtësi gjeniale rrëfimi: se si në moshën trembëdhjetvjeçare adoptohet nga perandori Friedrih Barbarosa dhe bashkë me të merr pjesë në pagëzimin e tij si perandor në Romë për të udhëtuar pastaj në Vendin e Shejntë bashkë me kryqëzatat. Gjithë ato që i shkruan Baudolino në kronikën e tij i ka përjetuar. Mirëpo thelbi i rrëfimit të tij ka të bëjë me vrasjen misterioze të “prindit” të tij Barbarosa. Vrasjen e tij në një kështjellë të bukur mesjetare përderisa ai ka qenë duke fjetur. Një ndërmarrje tepër e rrezikshme në kohën kur edhe letra për të shkruar ka qenë e ndaluar.
Profesori i Semiotikës në Univerzitetin e Bolonjës Umberto Eco (1932) famën e tij në plan universal e arriti me romanin “Emri i trëndafilit” (1980). Që nga ajo kohë atij i përcillen të gjitha shkrimet dhe sidomos studimet si “Kërkime për një gjuhë të përkryer” etj. në shumicën e gjuhëve evropiane. Madje edhe artikuj gazetash si ato në “Katër shkrime morale” i mblidhen dhe i botohen në edicion të veçantë nga shtëpitë më prestigjioze evropiane. Eco, tashmë është bërë njëri nga intelektualët elitor në kontekst me strategjinë dhe ngritjen e mendimit për një kulture të përbashkët kontinentale. Gjatë eksurzionit nëpër botën shkencore për të zbuluar pikat e përbashkimit të çdo identiteti nacional në Evropë në një kulturë të vetme, shumëkush e festoi apo mallkoi ndarjen e tij nga letërsia, nga proza. Njëzet vjet më vonë, pas botimit të “Emri i trëndafilit”, Eco doli me romanin e tij voluminoz “Baudolino”. Roman, i cili jo vetëm për shkak të famës së Ecos qe dy vjet mban të pushtuara vitrinat kryesore të librit nëpër Evropë, por më shumë për shkak të stampimit edhe njëherë më shumë të vlerave të këtij rrëfyesi gjigant.
Edhe në këtë roman, si në atë të parin, Eco ndjek traditën e Sir Walter Scott (Waverly) dhe Alexander Dumas (Grafi nga Monte Kristo). Ose; ai i mbetet besnik romanit historik që në vete vazhdimisht jo vetëm se paraqitet si një dokument i detajuar mbi kulturën e epokës në të cilën zhvillohet ngjarja por është edhe një kombinim i shumë tipeve të prozës në një: “Baudolino” në të njejtën kohë është roman mbi një personazh real historik dhe roman që duket sikur është shkruar nga ndonjë Sherlock Holmes i mesjetës.
Autori futet aq thellë në ngjarjet e asaj kohe sa që djegia e Konstantinopojës, masakrat e zhvilluara nga kryqëzata e katërt e deri tek përpjekjet e Baudolinës për të denoncuar vrasësin e perandorit dalin si në një film, me fotografi fare të gjalla.
As kësaj here Eco nuk le anash pa involvuar teoritë e tij mbi kulturën evropiane, problemet e gjuhës dhe çështje të tjera që i japin prozës herë herë edhe karakterin e një eseu shkencor.

Alessandro Baricco
Më kot kërkojnë marinarët prindët e foshnjës së gjetur në bordin e anijes “Virginian”. Askush nuk bë zë. Asnjërit prej tyre nuk ia merr mendja se fëmiu, i pagëzuar me emrin Novencento do të bëhet njëri nga pianistët më në zë të historisë së muzikës dhe se kurrë nuk do të shkel më tokën. Novecento bëhet legjende dhe pagëzohet; “Pianisti oqeanik”. Ai jeton për muzikën e tij dhe me të ai ushtron mrrekulli tek të gjithë që i dëgjojnë të rënat e gishtave të tij në tastaturën e pianos. Novecento bëhet bëhet themelues i Jazz –it.
Alessandro Baricco (1958), shkrimtari italian nga Turini, ku edhe jeton, me këtë roman u bë autor-kult me famë ndërkombëtare. “Legjenda e pianistit”, siç quhet në shumicën e gjuhëve të tjera (ndërsa në origjinal “Novecento”) edhe si film pati një jehonë të jashtëzakonshme. Film, i cili u bë nga bartësi i oskarit Guisseppe Tornatore u konsiderua si njëri nga filmat më poetik të dhjetë viteve të fundit.
Muzikologu dhe filozofi Baricco, i cili punon edhe si moderator telivizioni dhe ka themeluar “shkollën për shkrim kreativ” ( e njohur poashtu edhe jashtë Italisë) edhe me romanet tjera si “Vendi prej qelqi” dhe “Mëndafshi” vazhdon të mbetet si njëri nga autorët më të lexuar. E veçantë tek ky autor është sidomos krijimi i romanit fare të shkurtë: Për shembull versioni gjermanisht i “Novecentos” i ka vetëm tetëdhjetë faqe dhe atë me shkronja të mëdha, një libër që sipas autorit, është bërë me qëllim për t’u vënë në skenë teatrale e që pastaj është riformuluar në formë romani.
Me një rrëfim poetik dhe një fantazi të merrekullueshme Baricco përbashkon muzikën, pasionin dhe miqësinë në një pikë, në atë të harmonisë ndërnjerëzore. Ndërkaq “Novecenton e paatdhe e lartëson në amblemë të epokës sonë” – shkruan një kritik gjerman në zë.

Tre autorë me tre histori, tre romane që sjellin imazhin e tre epokave dhe kulturave të ndryshme dhe që vetëm dy gjëra i kanë të përbashkëta: atdheun e tyre, Italinë dhe famën e arrirë ndërkombëtarisht si nga autorët më të lexuar. Kritikët në relacionin e gjuhëve italishte-gjermanisht- frengjisht -anglisht e spanisht i konsiderojnë si autorët “klasikë” të postmodernës. Me të drejtë!
Xh.Ahmeti

POSTED BY FLOART-PRESS :19.06.2006

Bernard-Henri Levy

Shkrimtari dhe filozofi i njohur francez Bernard-Henri Levy në romanin e tij të fundit «Kush e vrau Daniel Pearl»-in ka bërë rikonstruimin e vrasjes së gazetarit të «Wall Street Journal» në Karaçi. Përveç kësaj ai pretendon të ketë zhvilluar teorinë mbi «dimensionin antikulturor të xhihadizmit».

«Kush e vrau Daniel Pearlin?» («Qui a tué Daniel Pearl» Grasset, Paris 2003) quhet romani hulumtues i filozofit dhe shkrimtarit francez me famë ndërkombëtare Bernard-Henri Levy. Libër, i cili si shumica e veprave pararendëse të këtij autori paralelisht u përkthye dhe botua edhe në shumë gjuhë të tjera perëndimore.
Daniel Pearl, korrespondenti i gazetës «Wall Street Journal» për Azinë Juglindore, ekzekutohet në mënyrë brutale me 23 janar të vitit 2002 nga rrëmbyesit e tij: terroristë të organizatës Al – Qaida! Dhe atë para kamerave. Video që tronditën botën dhe arrin efektin që donin vrasësit: futjen e frikës tek «armiqtë e allahut»! Frikë që nuk funksionoi tek Levy, i cili hiç më vonë se pas një muaji braktis Parisin në drejtim të Pakistanit për të hulumtuar rastin në vendin e ngjarjes (ku qëndron një vit), pothuaj me të njejtin tip vendimi kokëfortë siç kishte vendosur ta bëjë monografinë monumentale për Sartrin («Shekulli i Sartrit», Grasset 2000 Paris): «Do të ecë pas gjurmëve të njeriut që naivisht u zhyt në errësirë, do të ecë nga Islamabadi deri në Karaçi, do t’i bëj hapat e njejtë si ai, do të vëzhgojë si ai, mundësisht do të mendoj dhe ndjejë si ai – deri në fundin e hidhur, deri në çastin e vdekjes». Këtë vendim nuk ia luhat as arrestimi i Omar Sheikh, organizatorit të rrëmbimit të gazetarit amerikan Daniel Pearl, ky i fundit kishte udhëtuar atje për të hulumtuar origjinën e njeriut të pagëzuar nga mesmediat perëndimore si «këpucëbomba» e si duket kishte depërtuar në qarqet e rrezikshme të Al- Qaidës.
Levy mbrrin në Kandahar. Prej këtu nis rikonstruimi i stories. Kandahari ka qenë stacioni i parë e Daniel Pearl prej ku ka nisur lëvizjet e tij hulumtuese. Si e bën Levy këtë?

MUXHAHEDINËT SI «GOLDEN BOYS»
Rrugëve të qyteteve pakistaneze, lagjeve plotë pluhur dhe baltë Levy kërkon njerëzit që kanë pasur kontakte me gazetarin Pearl: policë lokalë, informantë që çdo fjali e lënë përgjysmë duke mbajtur dorën zgjatur, ushtarakë të lartë, agjentë të policisë sekrete, avokatë dhe pjestarë të organizatave të ndryshme islamike. Takimet me ta shndrrohen në skena ekzotike, të frikshme, imazhe të një kohe që me qindra vjet s’lëviz fare.
Bernard- Henri Levy merr një dhomë pikërisht në hotelin ku ka filluar e gjithë tragjedia – hotel i cili në librin «Kush e vrau Daniel Pearl?» del si një qendër e komandosëve të organizatave islame. Ne jemi pranë tij kur ai fillon t’i ndajë me kujdes një nga një fijet e marrimangës: ta shkapërderdh mitin e rrezikshëm të terrorizmit islam. Pikërisht në këtë «çerdhe» autori përpilon teorinë mbi «golden boys» e xhihadit dhe izmës së tij.
Levy është mjeshtër i orientimit në xhungël: maqineria vrasëse e xhihadizmit nuk është vetëm një «bindje totale», përkulshmëri fanatike ndaj besimit, fésë, porse ajo është edhe një industri, një biznes me profite miliardëshe në xhepin e sheikëve dhe shërbimeve të ndryshme sekrete - kështu njëri nga konstatimet e Levyt. Ky paska qenë edhe shkaku i ekzekutimit ritual të Daniel Pearl. Ai ka depërtuar më shumë se sa duhet në aparatin e Al-Qaedës dhe është ballafaquar me ato fakte që s’duhej: bashkëpunimin dhe mbështetjen e Pakistanit zyrtar që gëzojnë organizatat e ndryshme fanatike e terroriste islame.
Pakistani? Njëri nga aleatët besnikë të SHBA-ve në këtë luftë kaotike qenka njëri nga kandidatët më potentë të atij «boshtit të së keqes» që presidenti amerikan nuk e heq nga goja? Ky është apeli qëndror – shikuar nga aspekti politik – që Levy e bën nëpërmjet librit «Kush e vrau Daniel Pearl»?
Levy faktet për këtë i gjen në arkivat e pluhurosura të shërbimit sekret ind.

AUTORI NË KONKURRENCË ME PERSONAZHËT
Rrëfimi sipërfaqësisht rikonstruohet në bazë të dy biografive themelore: në atë të gazetarit «martir» Daniel Pearl – i cili duke kërkuar origjinën dhe bazën e njeriut të mbiquajtur «këpucëbomba» zhytet në strukturat «mafioze» të Al – Qaeda-s dhe vritet para videokamerës – dhe vrasësit të tij Omar Sheikh, të dënuar me vdekje si organizator i vrasjes të të parit. Një terroristi që dikur ka pasur namin e kosmpolitit dhe absolventit brilant të School of Economics të Londrës e i cili pas kthimit në Kashmir dhe udhëtimit për në Bosnjë, Afganistan, Pakistan (dimensioni ndërkombëtar i xhihadizmit) shndrrohet në një njeri brutal, në konto të cilit shkojnë dhjetra vrasje dhe rrëmbime. «Edhe ky armik i perëndimit është shkolluar në perëndim», thotë Levy plot mllef.
Ndërsa biografia themelore që mban litarët në dorë, ngritet vetvetiu mbi dy të parat duke rrëfyer e përplotësuar historinë me hipoteza dhe konstatime të letrarizuara e sidomos duke ecur nëpër kujtimet personale është ajo e vetë autorit Bernard-Henri Levy. Pra përtej të së mirës (Pearl) dhe së keqes (Sheikh) ekziston një zonë që qëndron mbi ta, ajo zonë e Unit suprem të Autorit Levy. Ai rrëfen për veten më me përkushtim, për odisejadat e tij në Pakistan 1971: si perkrahës i flaktë i Z.A. Bhuttos, i cili bënte luftë për të marrë pushtetin. Bangladesh 1973: si luftëtar i një njësie rezistence të një fisi në afërsi të Afganistanit. Bosnjë 1992-93: si judë përkrah muslimanëve të Sarajevës që përpiqen t’i rezistojnë okupimit serb (pikërisht në kohën kur mendohet që edhe Omar Sheikh të ketë qenë atje), pastaj pasojnë Ankara dhe Dubai (1994) e më në fund Israeli (2002).
Në këtë mënyrë shkrimtari, që në vitin 1970 debutoi me librin e tij të suksesshëm «Indes Rouge», nuk i del zot asaj që premton në fillim të librit, pra nuk sjell një rrëfim empatik («do të vëzhgojë si ai... do të mendoj dhe ndjejë si ai...») por një «roman» që duket më shumë autobiografik për nga aspekti letrar e përmbajtësor i tij e që dy biografitë tjera (po të spekulojmë) i përdor si ilustrim për ngritjen e një botëkuptimi filozofik personal mbi «dimensionin gjeografik e filozofik të xhihadizmit». Bota dhe gjithë tragjedia që plasohet në vepër nuk shihet me sytë e Daniel Pearl, por me syzat e Bernard-Henri Levyt.
Pra, përpjekja për të ndërtuar rrëfimin nisur nga duktusi multiperspektivësh kolidon me kryepesonazhin «hijerënde»: vetë autorin!

KRITIKA
Në Amerikë romani nuk u përfill fare. Në botën gjermanofone u kritikua ashpër. Në Francë u ngrit në piedestal. Edhe rreth përcaktimit të zhanrit ka mospajtime: është roman, libër publicistik e gazetaresk apo një pamflet propolitik i ngjajshëm me ato librat e gjermanit Handke?
Libri është një formë e përzier rrëfimi që në Francë ka arritur sukses: një lloj kollazhi letraro-gazetaresk që ndez sidomos në fushën e thrillerëve, romaneve historiko-dokumentarë dhe krimiromaneve. Një lloj «romani» që jashtë Francës ende nuk gjen përkrahës në fushën e shkencave të letërsisë. «Kush e vrau Daniel Pearl» është një kollazh i tillë: përderisa në njërin kapitull flitet me gjuhën e ftohtë të fakteve dhe gazetarisë hulumtuese në tjetrin kapitull del në pah mjeshtëria letrare, artistike e Levyt kur përshkruan, rrëfen, mediton për çështje të komplikuara filozofike si natyra e krimit, gjendja e njeriut rrugës për «në amshim» etj.
Lexuesi me lehtësi ndjek hapat e autorit rrugicave labirinth të Madrassa-s (atij qyteti në qytet ku është e ndaluar hyrja e të huajve), sikur të ishte vetë aty. Çdo detaj, qoftë edhe ai më i parëndësishmi, në gjuhën e Levyt, shndrrohet në një element peisazhi që ngulitet e mbetet në memorien e lexuesit si stampë. Natyra e rrëfimit a la Sherlock Holmes tërheq, intensifikon kurreshtjen e recipientit dhe ia merr atij të drejtën e kalkulimit, baraspeshimit apo formimit të një pikëpamjeje personale mbi definimet që shtron Levy në libër. Autori di si ta «burgos» lexuesin (sidomos atë naiv, të padjallëzuar) brenda murreve të rrëfimit të tij deri në atë masë sa që ky i fundit që në faqet e para e humb aftësinë e dallimit në mes fiksionit dhe realitetit.
Ajo që pakashumë degradon nivelin artsitik të veprës është fjalori i rëndë që Levy kultivon në libër: Bastardët, barbarët, errësira islame, demonët të ngjajshme dhe atë jo vetëm kur bëhet fjalë për terroristët, por ato shpërthejnë në shumë situata e çaste ku s’duhej të ishin.

NË MUNGESË TË PËRGJIGJES FINALE
Levy di t’iu përgjigjet shumë pyetjeve në kontekstin islam-perëndim. Është një analizë e kompletuar letraro-politike me një strukturë dhe apel të qartë në aspekte të shumta morale, kulturore e filozofike. Kuptohet nga prizmi i «kufizuar» i autorit. Mirëpo është e qartë se: «Kush e vrau Daniel Pearl» është një libër që më shumë se çdo kanal tjetër, i mundshëm, të lehtëson udhëtimin në zemrën e organizatës aq të përfolur terroriste Al-Qaeda dhe jo vetëm kaq e mbitëgjitha: ai është një homazh për një gazetar që mizorisht u ekzekutua para kamerave vetëm pse donte të zbulojë një të vërtetë, pikërisht atë të vërtetë që s’duhej ta shpalonte dhe bëri që të merret vendimi për likuidimin e tij - nëse e kuptojmë drejt nëntekstin e Levy-t – dhe atë jo vetëm nga Al-Qaeda. Për këtë arsye, përkundër dënimit me vdekje të Omar Sheikh-ut, Levy edhe më tej pyetet: kush e vrau Daniel Pearl-in?
(Xh.Ahmeti)

POSTED BY FLOART-PRESS:19.09.2006

Nga:Xhemal Ahmeti:Oscar Wilde

Ditari (fiktiv) që tronditi skenën letrare angleze ose shkrimtari që edhe 99 vjet pas vdekjes nuk e le të qetë ndërgjegjen angleze

Për shkrimtarin, frika ndaj vdekjes është shumë më e vogël se sa frika e ndarjes nga bota pa thënë gjithçka që qarkullon në shpirtin e tij të paqetë. Një frikë absurde kur kihet parasyshë se shkrimtari kurrë nuk ndalet së torrturuari shpirtin dhe mendjen e kohëve, madje as pas vdekjes së tij.


Ai ngjallet sërish në trupin e dikujt tjetër për të vazhduar shkrimin e tij të pafundtë për universin e artit. Një dëshmi për këtë teori është “Ditari i Oscar Wilde” që botohet 99 vjet pas vdekjes së tij.


HIOBI I LETËRSISË
Paris 9 gusht 1900. I kërrusur mbi një tavolinë antike që mezi po e mbajnë këmbët, në njërën nga dhomat më të lira të hotelit d’Alasce fillon Oscar Wilde ditarin e tij. “Unë nuk kam të kaluar. Triumfet e mia të dikurshme nuk kanë asnjë rëndësi. Vepra ime është e harruar...Unë jam Salomoni dhe Hiobi, më fatlumi në mesin e të vdekshmive të pafatë”. Njeriu që deri paradokohësh ecte si një dandi nëpër salonet e prominencës londineze dhe mendonte se me veprat e tij do të pushtojë botën, do të ndryshojë kahjen e mendimit mondan dhe do të bëhet ikona e përjetshme e teatrit botëror tashmë është një njeri i thyer, larg atdheut, hiçgjë më shumë se sa një poet i djegur dhe i harruar. Dhe ky njeri nuk është askush tjetër përveçse se autori i “The picture of Dorian Gray” (Piktura e Dorian Greit), i “Tragjedisë florentinase”, i “Vera ose nihilistët”, “Salomé”-së e të ngjajshme. Pra Oscar Wilde i njohur sa për famën e tij si poet, prozator, eseist e dramtaurg aq famoz edhe për jetën e tij të çuditshme dhe jashtë konditave etike të kohës në të cilën jetonte (1864 – 1900).

DITËT E FUNDIT TË JETËS
Në kulmin e famës së tij Wilde dënohet me burg për shkak të homoseksualizmit të tij, respektivisht lidhjes intime me një djalosh me merin Bosie, siç e quan ai në letrën e dërguar nga burgu (H.M.Prison) që mban titullin “De profundis” dhe që kosniderohet si njëra nga esete më të bukura biografike të letërsisë angleze. Që nga ai moment të gjitha teatrot e Londrës heqin nga skena veprat e tij, librarët i fshehin veprat e tij për të mos u kompremetuar para klientëve, ndërkaq kolegët e tij festojnë nëpër salone për eleminimin e dandit, manifestim që më shumë ka demostruar lehtësimin e tyre nga asgjësimi i një konkurrence, së cilës nuk i dilej përpara, se sa diçka tjetër. Dhe vërtet atmosfera e asaj kohe ka qenë e tillë, saqë bashkëkohanikët e tij kanë menduar se Oscar Wilde njëherë e përgjithmonë shporet nga kronikat e të gjitha kohëve. I nënçmuar, përbuzur e i harruar për gjithmonë, i dënuar për të mos shkruar më kurrë ai lëshon Anglinë dhe pas burgut emigron në Paris, drejt në dhomën e hotelit d’ Alasce për të kaluar ditët e fundit të jetës së tij.


RINGJALLJA
99 vjet pas vdekjes së tij botohet ditari “The last Testament of Oscar Wilde”. Riaktualizohet rëndësia dhe roli i gjeniut Wilde në botën e artit letrar e skenik, i cili bashkë me Bernad Shaw (që del si i inspiruari i parë nga Wilde1864-1950) thejnë monotonine e krijimit sipas rregullave të kodit të salloneve angleze, kod, të cilit madje edhe vetë Shekspiri i është përulur padenjësisht (historia e veprës mbi Johanën nga Orleansi). Jo, ditari i Wilde nuk ka qenë dokument i fshehur që 99 vjetë më vonë është zbuluar nga studiusit e tij, ai nuk është as një dokument fatkeq e i drynosur në kacafortat e Scotland Yardit për shkak të thënieve fyese të irlandezit Wild ndaj Anglizë dinjitoze, por vërtet është “shkruar nga Wilde i inkarnuar” që sot në botën letrare mban emrin Peter Acroyd*. Çdokush që njeh veprën e Oscar Wilde, që njeh gjuhën, stilin, ironinë, shpotinë dhe jetën e tij gjatë leximit të ditarit të shkruar nga Acroyd ndeshet me Wilden e ringjallur.
Acroyd duket se e ka shkruar atë që Wilde ka menduar ta thotë para se të vdes: jetën e tij me gjithë ngritjet dhe përplasjet, si shkrimtar me famë dhe si një qenie e pënrdjekur madje edhe rrugëve të Parisit nga kolegët e tij.
Acroyd ia plotëson një dëshirë Wilde-t që e ka shprehur në telegramin e dërguar me 18. tetor 1900, dyzet e dy ditë para se të vdesë; “Qe disa ditë nuk kam shkruar më asgjë. Nuk mundëm më as të flej e as të mendoj. Thuhet që brenda katër ditëve duhet të operohem. E kam një abces në vesh, i cili është tepër i rrezikshëm për trurin tim. Për këtë e kam njoftuar Robbie nëpërmjet një telegrami. Jam shumë i frikësuar. Dua të jetoj. Kam ende shumë për të thënë. Maurice do të ma sjell supër, shpresoj që mos ta ketë zier vetë...”
Wilde ka pasur frikë të vdes sepse ka pasur ende të thotë diçka, atë që Acroyd e thotë në veprën “Testamenti i fundit i Oscar Wilde” në emër të tij. Me sukses!
*Shënime biografike
Peter Acroyd është i lindur më 1949 në Londër. Ka studiuar Shkencat e Letërsisë në Cambridge dhe Yale dhe ka qenë për shumë vite redaktor i revistës angleze “Spectator” dhe kritik letrar i gazetës “Times”. Për biografitë dhe dhe romanet e tij Acroyd është shpërblyer shumë herë me çmime të rëndësishme, ndër to ai ka marë edhe çmimin e njohur për letërsi “Somerset Maugham Award” për veprën “Testamenti i fundit i Oscar Wilde”

(Xhemal Ahmeti,Zvicër)

POSTED BY FLOART-PRESS:19.09.2006

postuar nga AGJENCIONI FLOART-PRESS në 8:12 e pasdites