DOKUMENTE
DOKUMENT
Memorandumi për çështjen shqiptare i Forumit të Intelektualëve Shqiptarë drejtuar ministrave të Jashtëm të SHBA-së, Anglisë, Francës, Gjermanisë dhe Rusisë më 26 tetor 1995
AKTUAL EDHE PAS 12 VJETËSH
MEMORANDUMI PËR ÇËSHTJEN SHQIPTARE
Shpërbërja e Jugosllavisë komuniste nxori në pah çështjet e pazgjidhura kombëtare të popujve që jetuan në të. Pikërisht çështjet e pazgjidhura kombëtare të kësaj sajese artificiale dhe në veçanti hegjemonizmi e ekspansionizmi serb, sistematik e i përhershëm, qenë shkaktarët vendimtarë të shpërbërjes së saj dramatike. Shpërbërja e saj ritheksoi, në të vërtetë, problemin e vjetër mbinjëshekullor, që në historinë dhe në politikën ndërkombëtare njihet me emrin çështja e Ballkanit.
1. Kriza ballkanike dhe politika ndërkombëtare
Tragjedia e sotme e Bosnjës është një tragjedi tipike ballkanike, ku ndeshen interesat etnike dhe gjeostrategjike. Mjerisht, zhvillimet e krizës veriperëndimore ballkanike dëshmojnë edhe për krizën e politikës ndërkombëtare.
Çështja kombëtare shqiptare, krahas çështjeve kombëtare serbe, kroate e boshnjake, përbën sot kyçin e çështjes ballkanike.
Vlerësojmë se çështja shqiptare në krizën ballkanike nuk ka gjetur trajtimin përkatës nga forumet e politikës ndërkombëtare. Ajo po minimizohet, ndonjëherë edhe po injorohet plotësisht nga faktorët ndërkombëtarë, që kanë marrë përgjegjësinë për zgjidhjen e konflikteve në hapësirën e ish-Jugosllavisë.
Edhe në këtë fundshekull kërkohet nga kombi shqiptar të sakrifikojë interesin e tij kombëtar për hir të paqes ballkanike. Synimet e Shqipërisë për integrim ndërkombëtar kushtëzohen me pranimin e status kvosë së çështjes shqiptare. Imponohen zgjidhje modus vivendi në formë të një autonomie për Kosovën, edhe pse e tejkaluar historikisht, dhe të një statusi minoritar për shqiptarët në Maqedoni, në Mal të Zi dhe në Serbinë Jugore (Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë).
Qëndrimi i disa faktorëve të politikës ndërkombëtare ndaj pushtimeve serbe në hapësirën e ish-Jugosllavisë të përkujton sot, mjerisht, qëndrimet e konferencave të mëhershme ndërkombëtare, vendimet e të cilave qenë tragjike për kombin shqiptar.
Në shpërbërjen dramatike të Federatës së ish-Jugosllavisë lufta po legjitimohet në fakt si mjeti më efektiv i arritjes së synimeve të disa përbërësve kombëtarë të saj. Regjimi serb bëri me luftë spastrimin etnik të boshnjakëve, ndërsa në paqe bën spastrimin e heshtur etnik të shqiptarëve. Vallë, mos do të thotë kjo se popujt e papërcaktuar për luftë dhe të pambështetur prej ndonjë Fuqie të Madhe, siç është aktualisht kombi shqiptar nën ish-Jugosllavi, do të mbeten edhe më tutje popuj të pushtuar e të sunduar nga të huajt?
Disa qendra të politikës ndërkombëtare, që predikojnë, nga njëra anë, zgjidhjen paqësore të problemeve ndëretnike e ndërshtetërore, duket se, nga ana tjetër, pranojnë de fakto heshtazi realitetin e krijuar me dhunë, siç është rasti me Bosnjë-Hercegovinën e Kroacinë dhe me Kosovën e viset e tjera etnike shqiptare.
Angazhimi i tashëm deklarativ i Serbisë për zgjidhjen e problemeve me dialog politik, pas pushtimit të pjesëve të ish-njësive federale, duke përfshirë këtu edhe Kosovën, s’është tjetër veçse hipokrizi politike kolonialiste e aktit të kryer.
Çështja kombëtare shqiptare ka përmasa ballkanike e evropiane dhe kërkon trajtim përkatës, me përgjegjësi të plotë historike e politike: vetëdijësimin e plotë ndërkombëtar për pozitën kombëtare të shqiptarëve sot dhe për falsifikimin e historisë së tyre nga pushtuesit fqinjë. Mostrajtimi i kësaj çështjeje kapitale ballkanike, krahas çështjeve kombëtare të myslimanëve, serbëve e kroatëve në Bosnjë, nuk siguron stabilitetin e gadishullit.
Si komb i ndarë përgjysmë dhe si kombi më i copëtuar nën ish-Jugosllavi dhe në Ballkan, kombit shqiptar, i cili, bashkë me grekët e rumunët, është popull rrënjës dhe më i vjetër i këtij gadishulli të trazuar, i takon e drejta të marrë pjesë si subjekt i barabartë politik me popujt e tjerë në të gjitha tryezat ndërkombëtare, që synojnë zgjidhjen e drejtë e të qëndrueshme të çështjeve ballkanike dhe shndërrimin e gadishullit në zonë paqeje e bashkëpunimi të ndërsjellë.
2. Historia e çështjes shqiptare
Perëndimi mund ta njohë historinë shqiptare, ndonëse jo rrallë vetëm nga propaganda serbe. Kur përsëriten ose përçudnohen përvojat dhe situatat e ngjashme historike, është e pashmangshme të mos u referohesh argumenteve historike. Nuk është e tepërt t’Ju përkujtojmë disa të dhëna thelbësore, që e bëjnë çështjen shqiptare çështje më tragjike kombëtare në Ballkan dhe në Evropë, që nga Kriza Lindore e këndej.
Për shkak të pozitës gjeostrategjike, në udhëkryqin e Perëndimit e Lindjes, shqiptarët janë gjendur nën pushtimet e gjata romake, bizantine, osmane e sllave, që kanë vonuar emancipimin kombëtar e shtetëror të tyre.
Gjatë procesit të shpërbërjes së Perandorisë Osmane, kundër sundimit shumëshekullor të së cilës luftuan shqiptarët e të tri përkatësive konfensionale, dhe gjatë luftërave ballkanike, mbi gjysma e popullit autokton shqiptar në trojet e veta etnike e historike ra nën sundimin serb, malazias e grek.
Tragjedinë e sotme të Bosnjës e kanë përjetuar shqiptarët, larg syve të botës, në prag dhe fill pas Kongresit të Berlinit, kur Serbia e Mali i Zi bënë spastrimin etnik të rreth 350 mijë shqiptarëve nga brezi veriperëndimor etnik (Sanxhaku i Nishit i Vilajetit të Kosovës dhe viset shqiptare në Mal të Zi), pa të drejtë kthimi në vatrat e tyre dhe kompensim të pasurisë së ligjshme.
Më 1913, me vendimin e Konferencës së Ambasadorëve në Londër, Greqia aneksoi Çamërinë, një krahinë etnike shqiptare, prej nga pjesa dërrmuese e shqiptarëve myslimanë u këmbyen me dhunë me grekët në Turqi, ndërsa shumica e shqiptarëve ortodoksë u helenizuan. Më 1944-1945 Greqia dëboi me dhunë ushtarake në Shqipëri 25 mijë shqiptarë nga Çamëria.
Çështjen shqiptare e krijuan Fuqitë e Mëdha që nga Kongresi i Berlinit, ku shqiptarët nuk u njohën si komb; e bëri tragjike Konferenca e Ambasadorëve në Londër, duke sanksionuar pushtimet serbo-malazeze e greke të trojeve etnike shqiptare; i vulosi pastaj, po ashtu padrejtësisht, Konferenca e Versajës, duke mos njohur vullnetin politik e kombëtar të shqiptarëve dhe duke pranuar aneksimet e dhunshme, për të mos ua prishur qejfin protektorëve shekullorë të ortodoksizmit në Ballkan.
Këto konferenca ndërkombëtare bënë krime historike, duke përligjur pushtimin dhe pastrimin etnik të trojeve etnike e historike shqiptare si zotërime osmane dhe duke identifikuar shqiptarët myslimanë me turqit. Me trojet shqiptare u bënë pazarllëqe të tmerrshme: për të zotëruar Austro-Hungaria në Bosnjë-Hercegovinë, u lejuan Serbia e Mali i Zi të zotërojnë mbi Kosovën dhe viset e tjera shqiptare në Serbinë Jugore dhe në Mal të Zi!
Në kohën e Krizës Lindore në Ballkanin Jugor ishte kjo shtrirje etnike; 1,6 - 1,7 milion shqiptarë në 58 mijë km2 të trungut etnik, 1,4 milion grekë më 51300 km2, 1,6 milionë serbë në 38 mijë km2 dhe 190 mijë malazez në 4 700 km2.
Në Kongresin e Berlinit dhe në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, Greqia zgjerohet 2,7 herë, Mali i Zi 3 herë dhe Serbia 2,8 herë, me zgjerimin mbi Vojvodinën në Konferencën e Versajës. Tani Serbia pretendon të shtrijë sovranitetin shtetëror edhe mbi gjysmën e Bosnjë-Hercegovinës dhe mbi një pjesë të Kroacisë, pra edhe mbi 25 mijë km2.
Historikisht shqiptarët qenë kombi më i pambrojtur dhe më i vetmuar, sepse nuk i takonin asnjë familjeje të madhe evropiane.
3. Terrori shtetëror dhe albanofobia
Terrori shtetëror serb mbi shqiptarët përbën një kapitull të veçantë të politikës shekullore serbe, nën patronazhin rus, që nga pushtimet e para të trojeve shqiptare. Strategji e përhershme e projekteve monstruoze serbe që nga gjysma e dytë e shekullit të kaluar dhe gjatë gjithë shekullit tonë ishte pastrimi etnik i trojeve shqiptare dhe sllavizimi i tyre.
Që nga luftërat ballkanike e deri më sot Serbia dhe Jugosllavia, mbretërore e komuniste, kanë vazhduar gjenocidin mbi shqiptarët etnikë, duke vrarë me mijëra veta, duke shpërngulur për në Turqi rreth një milion shqiptarë dhe duke shpronësuar e kolonizuar 381245 hektarë tokë të tyre me rreth 150 mijë serbë e malazez. Tani Serbia ka vendosur në Kosovë mbi 20 mijë kolonë serbë nga Kroacia. Ky terror serb, që synon spastrimin etnik të trojeve shqiptare, po vazhdon edhe sot në format më brutale. Eksodi masiv i mbi 500 mijë shqiptarëve në Perëndim sot i detyrohet këtij terrori.
Kosova dhe viset e tjera etnike shqiptare nën ish-Jugosllavi gjatë gjithë historisë kanë pasur karakter etnik shqiptar, ndërsa sa kohë që ishin nën sovranitetin e sllavëve të jugut, ato kanë qenë të pushtuara prej tyre dhe vetëm si të tilla janë shpallur pastaj toka sllave.
Sloganet Kosova Jerusalem serb, Serbi e Vjetër, djep i Serbisë, shqiptarët e pakryqëzuar etj., janë një arsenal mitologjik i propagandës kundërshqiptare, me të cilën shprehet albanofobia shekullore serbe.
Politika shtetërore serbe e ka ngritur Kosovën në mitemë kombëtare për ta mbajtur ende koloni të vet.
Pretendimet serbe për të drejtën historike e etnografike mbi Kosovën tingëllojnë sot absurde, sepse mbështeten në pushtimin e saj gjatë shek.13 e 14 nga shteti mesjetar serb i Rashit, i cili djepin e kishte jashtë Kosovës së sotme, si dhe në përvetësimin serb të kishave romako-bizantine.
Skizma e kishës katolike dhe e asaj ortodokse më 1054 kalonte mespërmes trojeve iliro-shqiptare. Atëherë edhe shqiptarët u përkisnin të dy këtyre riteve. Kisha e pavarur ortodokse serbe njihet vetëm në shek.14.
Lamenti serb për betejën e humbur në Kosovë më 1389 mund të jetë, në të vërtetë, vetëm lament për tragjedinë e gjithë koalicionit ballkanik të shkaktuar nga invazioni aziatik, e jo kompleks për revanshin mbi shqiptarët etnikë.
Edhe sot Serbia rrënon monumentet historike e kulturore shqiptare dhe ngre monumente kishtare e historike serbe, duke mbuluar me mbishkrime cirilike Kosovën, mu si në mesjetë, për të krijuar imazhin serb të saj.
Sipas burimeve sllave, elementi serb në Kosovë para luftërave ballkanike përbënte 5 për qind të popullsisë së saj, ndërsa sot ai është 8 për qind. Sipas logjikës kolonialiste serbe për Kosovën, tërë Ballkani do të ishte i turqve, sepse e sunduan pesë shekuj me radhë; të gjitha republikat e ish-Bashkimit Sovjetik do të ishin ruse, sepse u mbizotëruan prej rusëve; India do të ishte britanike, Algjeria franceze etj.
Trojet etnike shqiptare të pushtuara nga sllavët e jugut, për shkak të pasurisë natyrore dhe pozitës së ndjeshme gjeostrategjike në Ballkan, edhe sot mund të jenë vetëm koloni e fundit në Evropë, ndërsa shqiptarët e robëruar ind i huaj në çfarëdo organizimi të tyre shtetëror.
Kompaktësia gjeografike dhe vazhdimësia historike iliro-shqiptare janë argument i pamohueshëm i së drejtës etnohistorike të shqiptarëve për trojet e tyre etnike.
Kosova ka identitetin e vet historik dhe etnik iliro-shqiptar që nga Dardania antike, Vilajeti i Kosovës më 1867, njëri nga të katër vilajetet e Shqipërisë në Perandorinë Osmane, dhe legjitimitetin e çlirimit të vet nga pushtimi osman më 1912 dhe pushtimi fashist më 1944. Kosova ka gjithashtu integritetin gjeografik, ekonomik, demografik e kulturor. Kosova nuk mund të jetë çështje e sovranitetit serb, sepse është aneksuar me dhunë ushtarake më 1912, 1918 e 1945.
Akuza politike serbe për secesionizmin e shqiptarëve është apriorizëm spekulues për të përligjur shkëputjen e dhunshme nga tërësia etnike dhe për të satanizuar ligjshmërinë e natyrshme historike të tyre për integrimin kombëtar.
Kosova është toka ku dyndja sllave në mesjetën e hershme u ndërpre. Ajo preu në mes një ëndërr pansllave: pushtimin dhe sllavizimin e gadishullit kryesor të Evropës. (Ismail Kadare)
4. Statusi kombëtar
Vullneti politik e kombëtar i shqiptarëve nën ish-Jugosllavi nuk po merret në konsiderim as sot, me arsyetimin sofistik të nocionit minoritet, me të cilin po mbulohet pa mbështetje racionale, as empirike, jo më pak se gjysma e tërësisë së këtij kombi. Nocioni minoritet, me të cilin përfshihet gjysma e tërësisë së kombit shqiptar, të copëtuar qëllimisht në njësi të veçanta administrative të ish-Federatës jugosllave, me gjithë kompaktësinë gjeografike dhe vazhdimësinë historike e etnike mes tyre, nga njëra anë, dhe shtetit të tyre kombëtar, nga ana tjetër, nuk është adekuat dhe nuk shpreh realitetin e njëmendtë. Ai është thjesht një apriorizëm tjetër spekulues.
Copëtimi i gjysmës së tërësisë së kombit shqiptar dhe të trojeve të tij etnike në tri republika të ish-Jugosllavisë dhe në Krahinën Autonome të Kosovës, të kontrolluar nga serbët, ishte metodë kolonialiste serbo-malazeze e maqedonase për rrënimin e qenies kombëtare shqiptare. Kështu, të copëtuar nën sovranitetin e sllavëve të jugut, shqiptarët jo vetëm që nuk mund të realizonin komunikimin minimal me shtetin e tyre kombëtar, por, për më tepër, ndarja e tyre në katër njësi të veçanta të ish-Federatës jugosllave synonte çintegrimin sa më të madh të entitetit të tyre historik, politik, ekonomik, kulturor e gjuhësor, si dhe pengimin e përhershëm e sistematik për bashkimin e tyre me gjysmën tjetër të kombit shqiptar.
Vija e ndarjes së trojeve etnike shqiptare, në të cilat shqiptarët janë popullatë e vetme ose shumicë dërrmuese, me kufij administrativë të ish-Federatës jugosllave, që sot njihen si kufij shtetërorë të Serbisë (me Kosovën e aneksuar), të Maqedonisë e të Malit të Zi, përshkon në të vërtetë mespërmes indin shqiptar, duke bërë kështu këtë gjysmë të kombit shqiptar të paaftë për t’u zhvilluar normalisht në mjedisin e vet kombëtar, historik, kulturor e gjuhësor, si popujt e tjerë të Ballkanit.
Çështja shqiptare nën ish-Jugosllavi nuk mund të trajtohet para së gjithash si çështje e të drejtave dhe e lirive të njeriut, por si çështje etnike e një kombi të ndarë; i vetmi komb në Ballkan dhe në Evropë i ndarë më dysh dhe i pabarabartë me popujt e tjerë të gadishullit dhe të Kontinentit të vjetër.
Çështja shqiptare nuk mund të trajtohet sot si çështje minoritare as në Federatën serbo-malazeze, sepse shqiptarët janë më shumë se malazeztë, që përbëjnë vetëm 5 për qind të kësaj federate, por kanë republikën e tyre, ndërsa shqiptarët 16,6 për qind, ose 1/3 e popullsisë në Serbinë shumetnike.
As në Maqedoni shqiptarët nuk mund të jenë minoritet, sepse përbëjnë më shumë se 1/3 e popullsisë së këtij shteti, gjithashtu shumetnik.
Shqiptarët nën ish-Jugosllavi nuk ishin minoritet as në raport me gjysmën tjetër të kombit shqiptar, që jeton brenda kufijve politikë të Shqipërisë së sotme.
Çështja shqiptare nuk ngrihet sot prej çështjes minoritare në çështje të kombit të ndarë si rrjedhim i shtimit demografik të pakontrolluar të shqiptarëve nën ish-Jugosllavi, si e ka paraqitur dhe e paraqet edhe sot propaganda kundërshqiptare. Në kohën kur u njoh pavarësia e Shqipërisë së sotme, jashtë kufijve të saj mbetën mbi gjysma e trojeve dhe e kombit shqiptar nën sundimin serb, malazias e grek. Nga trungu etnik shqiptar u shkëputën 29 mijë km katrorë me 1,2 milion shqiptarë, kurse Shqipëria e pavarur mbeti atëherë me 28 mijë km katrorë dhe rreth 750 mijë banorë!
Sot 7 milionë shqiptarë në Ballkan shtrihen në 55-60 mijë km katrorë, por janë sovranë vetëm mbi 28565 km katrorë; 7,5 milionë serbë zotërojnë mbi 100 mijë km katrorë, 500 mijë malazez 13,713 km, 1,3 milion maqedonas 25713 km dhe 9,5 milionë grekë 130938 km katrorë.
5. Vullneti politik dhe e drejta e vetëvendosjes
Populli shqiptar nën ish-Jugosllavi, që përbën gjysmën e gjithë kombit shqiptar në Ballkan, që pa vullnetin e vet politik u gjend nën shtetin e sllavëve të jugut, kërkon të respektohet vullneti i tij politik e kombëtar. Kjo gjysmë e gjithë kombit shqiptar kërkon që fati kombëtar, historik, politik dhe, më në fund, edhe ai qytetar i saj të mos lihet nën sovranitetin e shteteve fqinje, përkatësisht nën Serbi, nën Maqedoni dhe nën Mal të Zi, por të jetë i barabartë, i lirë e sovran.
Shqiptarët nën ish-Jugosllavi ishin populli i tretë për nga madhësia pas serbëve dhe kroatëve, tetë herë më shumë se malazeztë, dy herë e gjysmë më shumë se maqedonasit dhe më shumë se sllovenët e myslimanët. Megjithëkëtë, vetëm shqiptarëve, si komb josllav, iu mohua e drejta e subjektivitetit politik për të pasur republikën e tyre në ish-Federatën jugosllave, ashtu siç nuk iu lejua prej kohësh as të bashkoheshin me shtetin e tyre kombëtar.
Kërkesat e ligjshme e të natyrshme për të vendosur për fatin e vet komëbtar, kjo gjysmë e kombit shqiptar i ka artikuluar me rrugë demokratike e institucionale disa herë: nëpërmjet Rezolutës së Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar të Kosovës e të Rrafshit të Dukagjinit në Konferencën e mbajtur më 31 dhjetor 1943 dhe 1 e 2 janar 1944 në fshatin Bujan të Malësisë së Gjakovës, që e nënshkruan përfaqësuesit shqiptarë, serbë e malazez (sipas kësaj Rezolute, shqiptarëve në Jugosllavi u njihej e drejta e bashkimit me Shqipërinë pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore); nëpërmjet manifestimeve të njohura demokratike të shqiptarëve më 1968 e 1981 për Republikën e Kosovës; Deklaratës Kushtetuese të Kosovës më 2 korrik 1990, Kushtetutës së Republikës së Kosovës më 7 shtator 1990 dhe Referendumit për pavarësinë e sovranitetin e Republikës së Kosovës më 26-30 shtator 1991, si dhe referendumeve të shqiptarëve për statusin e kombit shtetformues në Maqedoninë Perëndimore dhe për autonominë politiko-territoriale në Serbinë Jugore dhe në Mal të Zi.
Vetëvendosjen politike e kombëtare të shqiptarëve nën ish-Jugosllavi e konsiderojmë të vetmen zgjidhje të drejtë e të qëndrueshme të çështjes shqiptare. Kjo është një e drejtë e tyre legjitime etnike, historike e demokratike për pavarësi e sovranitet kombëtar.
Vetëvendosja me referendum të lirë, nën mbikëqyrjen ndërkombëtare, ku respektohet vullneti plebishitar për statusin politik kombëtar, nuk cenon rendin e ri ndërkombëtar.
Këtë e sanksionojnë e drejta ndërkombëtare dhe aktet e OKB-së, si Karta e Kombeve, Pakti Ndërkombëtar i të Drejtave Civile e Politike, Deklarata për Njohjen e Pavarësisë së Vendeve e Popujve të Kolonizuar etj.
Jugosllavia e mbetur ende nuk është njohur ndërkombëtarisht, ndërsa Kosova ishte subjekt përbërës i ish-Jugosllavisë.
Shqiptarëve nën ish-Jugosllavi u takon e drejta e vetëvendosjes edhe për arsye thjesht politike: shqiptarët nuk morën pjesë në formimin e federatës së sotme serbo-malazeze; ricopëzimi i trojeve kompakte etnike shqiptare, pas pavarësimit të IRJ të Maqedonisë, thelloi edhe më tepër çintegrimin kombëtar dhe shtoi përmasat kolonizuese të fqinjëve mbi shqiptarët. Ata sot janë komb i shtypur, i diskriminuar dhe i rrezikuar.
Çështja e shqiptarëve nën ish-Jugosllavi nuk mund të trajtohet sot si çështje e brendshme e Serbisë, e Maqedonisë dhe e Malit të Zi. Aq më pak Serbia mund të mohojë të drejtën e vetëvendosjes së shqiptarëve derisa mbështet dhe mbron të drejtën e vetëvendosjes së serbëve në Bosnjë.
Distanca etnike ndërmjet shqiptarëve dhe sllavëve të jugut është shumë më e madhe sesa ndërmjet serbëve e malazezve, në njërën anë, dhe kroatëve, maqedonasve e sllovenëve, në anën tjetër. Derisa prejardhja e tyre sllave nuk mjaftoi për të jetuar në shtetin e përbashkët, shqiptarët aq më pak kanë arsye të pranojnë zgjidhjen politike nën sovranitetin e Serbisë, të Malit të Zi e të IRJ të Maqedonisë, ku do të mbeteshin burim konfliktesh etnike, me implikime ballkanike dhe evropiane.
Në raportet e këtilla as Shqipëria e sotme nuk do të mund të zhvillohej në frymën e demokracisë moderne dhe të kishte marrëdhënie të mira me shtetet fqinje. Është e jashtëzakonshme në historinë e njerëzimit që njërës gjysmë të një kombi t’i njihet, kurse gjysmës tjetër të po atij kombi t’i mohohet e drejta e pavarësisë dhe e sovranitetit. Kështu, edhe gjysmës sovrane e të pavarur të kombit shqiptar i është zvogëluar dyfish mundësia dhe aftësia e plotë e zhvillimit të përgjithshëm kombëtar. Gjysmës tjetër të robëruar, së cilës nuk i bëhet e mundshme e drejta e vetëvendosjes, përveç pamundësisë së zhvillimit kombëtar normal, i kanoset vazhdimisht rreziku i shkombëtarizimit në këtë hapësirë. Shteti i sotëm shqiptar është vetëm një torzo, e privuar nga gjymtyrët e saj.
Është iluzor pohimi Ballkani ballkanasve derisa gjysma e kombit shqiptar të jetë nën sovranitetin e shtetëve fqinje ballkanike.
Shqiptarët nuk janë pajtuar kurrë me vendimet e padrejta të konferencave ndërkombëtare. Tendosjet e përhershme ndëretnike dhe konfliktet e herëpashershme me pushtuesit e tokave të tyre janë njëri nga argumentet e mospajtimit me pozitën kombëtare dhe trajtimin kolonial të tyre. E drejta e vetëvendosjes së gjysmës së kombit shqiptar u mohua vazhdimisht dhe mohohet edhe sot. Kështu, interesat politike e kombëtare të serbëve, të malazezve, të maqedonasve dhe të grekëve u sendërtuan dhe vazhdojnë të sendërtohen edhe sot në dëm të kombit shqiptar.
Shqiptarët e viseve etnike të pushtuara kurrnjëherë nuk kanë gëzuar të drejtat themelore njerëzore e kombëtare. Gjendja e këtillë vazhdon edhe sot, kur tmerrësisht shkilen të drejtat e tyre njerëzore e kombëtare. Në esencë, atyre ende u mohohet vrazhdësisht e drejta e zhvillimit të lirë e të pavarur kombëtar.
Vetëvendosja për shqiptarët sot është çështje e ekzistencës kombëtare, çështje e lirisë dhe e pavarësisë, e çlirimit nga golgota koloniale e shtypjes, e shfrytëzimit dhe e diskriminimit.
Nuk mund të lejohen kritere të ndryshme politike e juridike ndërkombëtare për çështjet e njëjta kombëtare: t’u njihet e drejta e vetëvendosjes kombëtare 1 - 1,2 milionë serbëve, 2,5 milionë boshnjakëve dhe 600-700 mijë kroatëve në Bosnjë-Hercegovinë; 500 mijë malazezve dhe 1,3 milion maqedonasve, ndërsa t’i mohohet, nga ana tjetër, gjysmës së kombit shqiptar, përkatësisht rreth 3 milionë shqiptarëve nën ish-Jugosllavi (2 milionë shqiptarë në Kosovë, 700-800 mijë në IRJ të Maqedonisë, 100 mijë në Serbinë Jugore dhe 50 mijë në Mal të Zi).
6. Bashkimi kombëtar
Mund të pohohet se nuk janë të vetmit shqiptarët që kanë mbetur jashtë kufijve të shtetit kombëtar, se i tillë është rasti i hungarezëve ose ai i rusëve. Krahasimi i kombit të ndarë shqiptar me këto dy kombe nuk është i qëndrueshëm, qoftë vetëm edhe për këto dy arsye: e para, të dy këto kombe kishin perandoritë e tyre dhe për pasojë përshtrirjen e tyre kombëtare, kurse shqiptarët gjatë gjithë ekzistencës së tyre historike nuk kanë qenë komb përshtrirës, pra nuk kanë mëkate historike pushtimi popujsh e tokash të huaja; e dyta, me rastin e zhbërjes së Monarkisë Austro-Hungareze më 1918, rreth 3 milionë hungarezë, që mbetën jashtë kufijve të Hungarisë, nuk përbëjnë gjysmën e kombit hungarez, sikurse as disa milionë rusë, që, me rastin e shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, nuk përbëjnë as përafërsisht gjysmën e kombit rus jashtë kufijve të shtetit të tyre kombëtar. Hungarezët nën shtete të tjera përbëjnë më pak se 1/3-tën e kombit hungarez, ndërsa rusët jashtë kufijve të Rusisë më pak se 1/7-ta e kombit rus.
Mund të pohohet se zgjidhja e drejtë e çështjes shqiptare kërkon zhvendosje kufijsh shtetërorë. Pikërisht, zgjidhja e drejtë dhe e përhershme e çështjes shqiptare është e lidhur me zhvendosjen e kufijve ndërmjet Shqipërisë dhe shteteve fqinje, që i ndan brezi tokësor me shumicë absolute shqiptare. Kufijtë nuk janë aq të shenjtëruar sa të mos lëkunden. Pas rënies së Murit të Berlinit, që ndante kombin gjerman dhe Perëndimin e Lindjen, u bashkuan Republika Federale e Gjermanisë dhe Republika Demokratike e Gjermanisë. Nga Bashkimi Sovjetik i dikurshëm u krijuan 15 shtete popujsh sllavë e josllavë. Po ashtu u ndanë Çekia e Sllovakia.
Kufijtë ndërkombëtarë të ish-Jugosllavisë u bënë kufij shtetesh të reja: Italia tani kufizohet me Slloveninë e Kroacinë; Austria me Slloveninë; Hungaria me Kroacinë, Slloveninë e Serbinë; Greqia, Bullgaria e Shqipëria tashmë kufizohen me IRJ të Maqedonisë.
Bosnjë-Hercegovina me subjektivitet ndërkombëtar u nda etnikisht e territorialisht në dy entitete.
Pra, ndryshime kufijsh ndërkombëtarë u bënë si në shtetet e Evropës Perëndimore, ashtu edhe në shtetet e Evropës Lindore dhe në ish-Jugosllavi. Përse, atëherë të mos bëhen zhvendosje kufijsh shtetërorë mbi parimin e shumicës dërrmuese etnike? Kufiri ndërmjet Shqipërisë dhe ish-Jugosllavisë ka qëndruar pezull deri më 1926 dhe ai nuk ishte kufi me Serbinë. Më e drejtë është rivendosja paqësore e kufijve etnikë sesa ruajtja e përgjakshme e kufijve ekzistues, me pasoja përherë të rrezikshme për paqen e stabilitetin në Ballkan dhe në Evropë.
Kufijtë që ndajnë sot shqiptarët janë kufij kolonialë. Begatia e tokave të tyre është bërë fatkeqësi për ta. Copëtimi i njësive etnike, historike e gjeografike shqiptare ka shkaktuar pasoja katastrofike në zhvillimin ekonomik, social, politik, kulturor e qytetërues. Për këtë arsye shqiptarët sot janë kombi më i dëmtuar në Ballkan dhe kombi më i varfër në Evropë.
Prandaj, shqiptarët kërkojnë sot ribashkimin kombëtar. Aty ku janë popullatë e vetme ose shumicë dërrmuese të përfshihen brenda shtetit të tyre kombëtar, ku mund të mbrohet e zhvillohet lirshëm etnia e tyre, ashtu si të gjitha kombet e tjera të Ballkanit dhe të Evropës.
Duke qenë se Kosova përbën një territor të njësishëm dhe se atje shqiptarët përbëjnë rreth 90 për qind të popullatës, do të ishte shumë më tepër normale që ky territor të jetë gjithashtu i pavarur (me mundësi t’i bashkohet Shqipërisë në qoftë se të dy vendet e dëshirojnë këtë) (Paul Garde, Jeta dhe vdekja e Jugosllavisë).
7. Faktori shqiptar dhe baraspesha ballkanike
Në ndryshimet e sotme historike, kur po ndodhin çintegrime e riintegrime të mëdha në Evropë, nuk mund të ruhet status kvoja shqiptare. Muri tragjik ndërmjet kombit shqiptar sot është një absurditet në integrimet moderne evropiane dhe në rendin e ri ndërkombëtar. Integrimet e reja ndërkombëtare nuk mund të jenë të qëndrueshme pa integrimet kombëtare. Zgjidhja racionale e demokratike e çështjeve etnike është parakusht i evropianizimit të Ballkanit, i zhvillimit të demokracisë moderne, të shoqërisë civile dhe të ekonomisë së tregut.
Paqja dhe fqinjësia e mirë ballkanike nuk mund të sigurohen me pozitën e kombit shqiptar të ndarë më dysh e të copëtuar nën shtetet e reja të sllavëve të jugut, pra me gjysmën e kombit shqiptar të shtypur e të diskriminuar kombëtarisht. Sot shqiptarët kërkojnë të korrigjohen padrejtësitë historike. Nuk ekziston në Ballkan e në Evropë asnjë komb tjetër, gjysma e të cilit jeton nën sovranitetin e të huajve. Pse të kërkohet edhe më tej prej shqiptarëve të pranojnë këtë pozitë tragjike?
Ballkani do të vazhdojë të jetë vatër krize e konfliktesh rajonale e evropiane dhe nuk do të mund të integrohej në bashkësinë e kontinentit të vjetër, pa zgjidhjen e drejtë e të qëndrueshme të çështjeve kombëtare të popujve të tij.
Në rrethanat e sotme ndërkombëtare, deklarimi i vullnetit të shprehur politik të shqiptarëve nën ish-Jugosllavi është minimumi i kërkesave shqiptare. Çfarëdo koncesioni nën këtë minimum nënkupton tragjedinë e re për shqiptarët. Zgjidhjet provizore e gjysmake mbeten burim i përhershëm konfliktesh.
Kosova sot është një gur i rëndë në marrëdhëniet shqiptaro-serbe në Ballkan. Interesi serb në Kosovë është thjesht kolonialist e hegjemonist, ndërsa interesi shqiptar është interes etnik dhe ekzistencial.
Interesat kombëtare të dy popujve kërkojnë fqinjësi të mirë ndërmjet tyre, por secili i lirë e sovran në tokën e vet. Një Serbi demokratike, e çliruar nga fantazmat mitologjike dhe mentaliteti kolonialist - ekspansionist, do t’u kërkonte falje kombëtare shqiptarëve për gjenocidin historik e aktual ndaj tyre dhe do të pranonte realitetin etnik e historik, duke njohur vullnetin demokratik e kombëtar të shqiptarëve.
Konsiderojmë se sot nuk ekziston ndonjë arsye tjetër për injorimin e mëtejshëm të çështjes shqiptare, në mos qoftë përkatësia konfesionale myslimane e një pjese të tij, e imponuar nga pushtimet e gjata. Por, një motiv a paragjykim i tillë do të cenonte vetë identitetin etnik të shqiptarëve, sepse ata, para se të jenë besimtarë katolikë, ortodoksë a myslimanë, janë shqiptarë dhe, mbase, i vetmi komb që, me gjithë pluralizmin e tij konfesional, nuk di se ç’është fanatizmi fetar. Qoftë vetëm edhe ky fakt flet mjaft për tolerancën e tyre fetare, përkatësisht për prioritetin që shqiptarët i japin kombësisë ndaj tri riteve të tyre konfesionale, prej të cilave asnjëri nuk është i huaj për ta.
Shqiptarët kanë një identitet të fortë historik e kulturor evropian dhe synim të përhershëm integrimin e plotë në qytetërimin perëndimor.
Shpresojmë se ky Memorandum do të gjejë mirëkuptimin dhe angazhimin Tuaj për vlerësimin me përgjegjësi historike të pozitës aktuale të shqiptarëve dhe të zgjidhjes së drejtë të çështjes së tyre kombëtare.
Shqiptarët nuk mund të trajtohen më si viktimë që kërkon mëshirë, por si subjekt historik që kërkon drejtësi ndërkombëtare. Çështja shqiptare është sot kryeçështje kombëtare e 7 milionë shqiptarëve në Ballkan dhe e 4 milionë shqiptarëve në diasporë. Shqipëria e sotme është shtet vetëm i gjysmës së kombit shqiptar. Shteti kombëtar shqiptar do të ishte faktor i rëndësishëm i baraspeshës së re ballkanike.
Injorimi i mëtejshëm i çështjes shqiptare dhe legalizimi i aktit të kryer nënkuptojnë përsëritjen e krimeve historike të diplomacisë ndërkombëtare ndaj kombit shqiptar dhe shkallëzimin e konfliktit në përmasa të rrezikshme. Shqiptarët nuk dëshirojnë që Kosova dhe viset e tyre etnike të pushtuara të jenë epiqendër e tërmetit të ri ballkanik, me të cilin kërcënohet sot Evropa e bashkuar dhe rendi i ri ndërkombëtar.
________________________
*Nga libri i Forumit të intelektualëve Shqiptarë, Çështja kombëtare dhe vetëdija kritike, FISH, Prishtinë, 1998, f. 145-163.
__________________________
Teksti anglisht
Forum of Albanian Intellectuals
MEMORANDUM ON THE ALBANIAN QUESTION
Excellency,
The decomposition of the Communist Yugoslavia brought out onto surface unsolved national issues of the peoples who lived in former Yugoslavia. Precisely the unsolved national issues of that artificial creation and in particular the Serbian systematic and permanent hegemonism and expansionism were the decisive causes of its dramatic decomposition. Its decomposition, in fact, re-emphasized the more than a century old problem that has been known by the name the question of the Balkans in international history and politics.
1. The Balkan Crisis and International Politics
The present tragedy in Bosnia is a typical Balkan tragedy where the ethnic and geostrategic interests meet. Unfortunately, the development of the Balkan north-western crisis witnesses the international political crisis as well. The Albanian national question, parallel to the questions between Serbs and Croatians and Serbs and Bosnians (Muslims), presents the key question of the Balkans.
We consider that the Albanian question in the Balkan crisis has not found its appropriate treatment by the international forums and policy. It has been minimized, and sometimes completely ignored by the international factors that have undertaken the responsibility for the solution of conflicts in the space of former Yugoslavia.
In this century end as well, they request the Albanian nation to sacrifice its national interest for the sake of Balkan peace. The intentions of Albania to international integration are conditioned by its acceptation of the status quo of the Albanian question. Modus vivendi solutions are imposed in form of an autonomy of Kosova, although it is historically overpassed, and of a minority status of the Albanians of Macedonia, Montenegro and South Serbia (Presheva, Bujanoc and Medvegjë).
The position of some factors of international policy towards the Serbian occupations in the space of former Yugoslavia may unfortunately remind one today of the positions of the international conferences mentioned above, whose decisions were tragic for the Albanian population.
The dramatic decomposition of the former Yugoslav Federation has been legitimized in fact as the most efficient means for some of its national constituents to reach their intentions. The Serbian regime has been carrying out ethnic cleansing of Muslims in Bosnia by war, and silent ethnic cleansing of Albanians in Kosova. We wonder whether this means that the peoples not determined to war and unsupported by some great power, such as Albanians in former Yugoslavia, will continue to remain as the occupied people and ruled by others in the future.
Some centuries of the international policy, that on the one hand predict peaceful solutions of interethnic and inter-state problems, seem on the other hand to admit in fact in silence the reality created by violence, such as the cases of Bosnia and Herzegovina, Croatia and Kosova and the other Albanian ethnic territories.
The present declarative engagement of Serbia for solution of the problems by political dialogue, after the occupation of parts of the former Yugoslav Federation, including here Kosova as well, is not but a political and colonial hypocrisy of an accomplished fact.
The Albanian national question has Balkan dimensions and requests a special treatment, with full historical and political responsibility: complete international awareness of the Albanian national position now and of falsification of their history, of speculative facts and situations by their neighboring occupiers. The fail to treat this capital Balkan question parallel to the national questions of Muslims, Serbs and Croatians in Bosnia does not secure stability and mutual cooperation in the Peninsula.
As a nation cut up into two halves and as the most parceled nation in former Yugoslavia and in the Balkans, the Albanian people, who together with Greeks and Rumanians are the oldest ones of this disturbed peninsula, deserve the right to take part as an equal political subject with the other peoples at all international tables that want the right and steady solution of the Balkan questions and the change of the Peninsula into a zone of peace and mutual cooperation.
2. The History of the Albanian Question
The West can get introduced to our history, although not rarely only through Serbian propaganda. When similar historic experiences and situations are repeated it is inevitable not to refer to historical arguments. It is not unnecessary to remind You in this occasion of some essential data that make the Albanian national question one of the most tragic ones in the Balkans and Europe, since the Eastern Crisis and hitherto.
Due to the geostrategic position, at the crossroads of the West and East, Albanians have been found under long occupations by Romans, Byzantines, Ottomans and Slavs, that have retarded their national and state emancipation.
During the process of disintegration of the Ottoman Empire, the Albanians of all the three confessions fought against it during many centuries of its ruling and also during the Balkan wars. Nevertheless, more than half of the autochthonous Albanian population in their ethnic and historic territories fell under the Serbian, Montenegrin and Greek regimes. The present tragedy of Bosnia has been experienced by Albanians far from the eyes of the world, on the eve and immediately after the Congress of Berlin, when Serbia and Montenegro carried out the ethnic cleansing of more than 350,000 Albanians from the north-western ethnic region (the Sanjac of Nis of the Vilayet of Kosova and the Albanian territories in Montenegro), without the right to return to their hearths and to be compensated for their legitimate property.
In 1913, by the decision of the Ambassadorial Conference in London, Greece annexed Çamëria, an Albanian ethnic region, from where the great majority of Muslim Albanians were exchanged forcefully with Greeks from Turkey, and the majority of Orthodox Albanians were helenised. In 1944-1945 Greece deported 25,000 Albanians by military forces from Çamëria.
The Albanian question was created by the Great Powers at the Congress of Berlin at which Albanians were not recognized as a nation; the Ambassadorial Conference made it tragic by recognizing the occupations of Serbs, Montenegrins and Greeks of the Albanian land; it was sealed then, also in an unjust way by the Conference of Versailles, not recognizing the political and national self-determination of Albanians and recognizing the violent annexations, in order not to anger the century long protectors of Orthodoxism in the Balkans.
These international conferences committed historical crimes, legalizing ethnic occupations and cleansing of Albanian ethnic and historical territories as ‘Ottoman possessions’ and identifying the Muslim Albanians with Turks. Terrible bargains were made with Albanian territories. In order to dominate Austro-Hungary in Bosnia-Herzegovina, Serbia and Montenegro were allowed to dominate Kosova and other Albanians regions in south Serbia and Montenegro.
At the time of the Eastern crisis, this ethnic situation was present in the southern Balkans: 1.6 - 1.7 million Albanians on 58,000 km2 of the ethnic trunk; 1.4 million Greeks on 51,300 km2, 1.6 million Serbs on 38,000 km2 and 190,000 Montenegrins on 4,700 km2.
By the Congress of Berlin and the Ambassadorial Conference in London, Greece became 2.7 times larger, Montenegro 3 times and Serbia 2.8 times, by stretching onto Vojvodina by the Conference of Versailles. Now Serbia intends to stretch its state sovereignty onto 1/2 of Bosnia and Herzegovina and a part of Croatia, therefore, onto another 25,000 km2.
Historically Albanians were the most unprotected and lonely nation, as they did not belong to any European big family.
3. The State Terror and Albanophobia
The Serbian state terror exerted upon Albanians presents a special chapter of century long Serbian politics, under the realm of Russia, since the very first occupations of the Albanian territories. The permanent strategy of Serbian monstrous projects since the second half of the last century and during this century has been ethnic cleansing of Albanian ethnic territories and their transformation into Slavic ones.
Since the Balkan wars, Serbia and the royal and communist Yugoslavia have continued the genocide on ethnic Albanians, killing thousands and thousands of people, expatriating around a million Albanians to Turkey, expropriating 381,245 hectares of their land and colonizing it with around 150,000 Serbs and Montenegrins. Now Serbia has settled thousands of Serbian colonists from Croatia in Kosova. This Serbian terror with their intention to ethnic cleansing of the Albanian territories has continued to the present day with its most rude forms. The massive exodus of more than 500,000 Albanians to the Western countries is now due to this terror.
Kosova and other Albanian ethnic territories under former Yugoslavia have had Albanian ethnic character in all their history, and during the time under the sovereignty of Southern Slavs; they have been occupied by them and as such they have been declared as Slavonic territories.
The slogans Kosova ‘the Serbian Jerusalem’, ‘Old Serbia’, ‘the cradle of Serbia’, ‘unchristianized Albanians’, etc. are a mythological arsenal of the anti-Albanian propaganda, by which the Serbian century long albanophobia has been emphasized.
The Serbian state policy has raised Kosova to its national myth in order to hold it as its colony to the present day.
The Serbian pretensions to their historic and ethnographic right to Kosova now sound absurd, as they are based on its occupation during 13th and 14th centuries by the Serbian medieval state of Ras, whose center was outside the present Kosova, and on Serbian adoption of Roman-Byzantine churches in this region.
The schism of Catholic and Orthodox churches in 1054 passed through the middle of the Illyrian-Albanian land. Albanians then belonged to both of these rites.
The Serbian independent church was recognized only in 14th century.
The Serbian lament on the lost battle of Kosova in 1389 could, in fact, be only a lament of the tragedy of the whole Balkan coalition caused by the Asian invasion, and a complex for revenge on ethnic Albanians.
Even now Serbia is ruining Albanian historical and cultural monuments and erecting ecclestiacal and historical monuments, covering Kosova with Cyrillic subscriptions, as if it were the Middle Ages, in order to create the Serbian image of it.
According to Slavonic sources, the Serbian element in Kosova before the Balkan wars was 5% of its population, and now it presents 8%. According to the Serbian colonial logic on Kosova, the whole Balkans would belong to Turks, since they ruled over it for five centuries; all the republics of the former Soviet Union would belong to Russia, since they were dominated by Russians; India would belong to Britain, Algeria to France, etc.
The Albanian ethnic land occupied by the Southern Slavs, due to its natural resources and sensitive geostrategic position in the Balkans, can be only the last colony in Europe, and the occupied Albanians a strange tissue in whatsoever state organization.
The geographical compactness and historical continuity of Illyrian-Albanians are an undeniable argument of the ethno-historic right of Albanians to their ethnic land.
Kosova has had its historical and ethnic Illyrian-Albanian identity since the antique Dardania, the Vilayet of Kosova since 1867, one of the four vilayets of Albania in the Ottoman Empire, and its liberation legitimacy from the Ottoman occupation in 1912 and the fascist occupation in 1944. Kosova has also its geographic, economic, demographic and cultural integrity. Kosova cannot be a question of the Serbian sovereignty, as it was annexed by military violence in 1912, 1918 and 1945.
The Serbian political accusation of Albanian secessionism is another apriority in speculation to justify their violent cutting off Albanians from their ethnic compactness and to satanize their natural historical legitimacy for national integration.
‘Kosova is the land where the Slavonic movement in the Middle Ages was stopped. It cut in half a panslavonic dream: the occupation and slavicization of the main peninsula of Europe’ (Islamil Kadare).
4.The National Status
The political and national will of the Albanians in former Yugoslavia have not been taken into consideration to the present day by the sophistic justification of the term minority by which without any rational or empirical basis has been covered not less than half of this national wholeness. The term national minority, by which half of the Albanian nation, cut up intentiously into several administrative units in the former Yugoslav Federation, despite their geographic compactness and historic and ethnic continuation among them, on the one hand, and their national state, on the other hand, is not adequate and does not express the mere reality. It is simply a speculative apriority.
The cutting off the half of the Albanian national wholeness and their ethnic land into three republics of former Yugoslavia and the Autonomous Province of Kosova, under the Serbian control, was a colonialist method of Serbs and Montenegrins and Macedonians to destroy the national being of Albanians. Cut up in this way under the sovereignty of Southern Slavs, not only that Albanians could not do their minimal communication with their national state, but, further more, their cutting up into four special units of the former Yugoslav Federation aimed at the utmost disintegration of their historical, political, economic, cultural and linguistic entity, as well as their permanent and systematic preventing from being united with the other half Albanians.
The line of parceling of the Albanian ethnic land, in which Albanians are the sole population or constitute the great majority, the administrative borders of the former Yugoslav Federation that are now known as state borders of Serbia (with Kosova annexed), of Macedonia and Montenegro, cut through the core tissue of Albanians, making in this way this half of the Albanian nation incapable to develop normally in their national, historical, cultural and linguistic environment, unlike the other peoples of the Balkans.
The Albanian question under Yugoslavia cannot be discussed first of all as a matter of human rights and liberties, but as an ethnic question of a nation cut into pieces; the only nation in the Balkans and Europe cut into two halves and unequal to the other peoples of the Old Peninsula and Continent.
The Albanian question cannot be treated now as a minority question in the Serbian-Montenegrin Federation either, since Albanians are more numerous than Montenegrins that constitute only 5% of this federation, and yet have their own republic, whereas Albanians constitute 16.6%, or 1/3 of the population of multinational Serbia.
The Albanians in Macedonia cannot be a minority either, since they constitute 1/3 of the population of this state, also multinational.
The Albanians in former Yugoslavia were not minority in relation to the other half of the Albanian nation that lives within the political borders of the present Albania.
The Albanian question is not raised now from the issue of ‘minority’ to the issue of a nation cut into two halves due to the consequence of ‘uncontrolled’ demographic multiplying of the Albanians in former Yugoslavia, as it has been presented by the anti-Albanian propaganda. At the time when the independence of present Albania was recognized, more than half of its land and population remained outside its borders: under the Serbian, Montenegrin and Greek rules. From the Albanian ethnic trunk were pruned 29,000 km2 with 1,200,000 Albanians, and the independent Albania remained then with 28,000 km2 and 750,000 inhabitants!
Now 7,000,000 Albanians in the Balkans stretch on 55 to 60,000 km2, and only 28,565 km2 are sovereign; 7.5 million Serbs possess over 120,000 km2; 500,000 Montenegrins possess 13,713 km2; 1.3 million Macedonians possess 25,713 km2 and 9.5 million Greeks possess 130,938 km2.
5. The Political Will and the Right to Self-determination
The Albanian people in former Yugoslavia, who constitute half of the Albanian population in the Balkans, and who contrary to their political will were found under the regime of Southern Slavs, requests that their political and national will should be respected. This half of the whole Albanian population, that has been treated unjustly as minority in former Yugoslavia, namely in Serbia, Macedonia and Montenegro, requests that their national, historic and political, and finally civil fate should not be left in the hands of the states and peoples with whom they want to have good neighborhood, to be equal, free and sovereign.
The Albanians in former Yugoslavia were the third people by their number, after Serbs and Croatians, 8 times more than Montenegrins, 2.5 times more than Macedonians, and more than Slovenians and Muslims. Nevertheless, only Albanians, as a non-Slavonic nation were deprived of the right to political subjectivity, to have their own republic in former Yugoslavia, and since the beginning they were not allowed to become united with their national state.
The legitimate and natural requests to determine themselves on the national fate of this half of the Albanian population have been articulated several times by democratic and institutional ways: by the Resolution of the Antifascist National Liberation Council of Kosova and Dukagjin at the Conference held at the village of Bujan on the Mountains of Gjakova on 31 December, 1943 and 1, 2 January, 1944, that was signed by the representatives of Albanians, Serbs and Montenegrins, according to which the Albanians in Yugoslavia were recognized the right to their unification with Albania after the Second World War would end; through the well-known democratic manifestations of Albanians in 1968 and 1981 for the Republic of Kosova; through the Constitutional Declaration of Kosova on 2 July, 1990; the Constitution of the Republic of Kosova on 7 September 1990, and the Referendum on independence and sovereignty of the Republic of Kosova on 26-30 September, 1991, as well as through the referendums of Albanians on their status of state-formation in West Macedonia and political-territorial autonomies in South Serbia and Montenegro.
Albanians have a strong European historical and cultural identity and permanent intention to full integration in the West civilization.
We find the political and national self-determination of the Albanians in former Yugoslavia to be the only right and steady solution of the Albanian question. This is their ethnic legitimate, historical and democratic right to national freedom and independence.
Self-determination with a free referendum, under international supervision, at which the plebiscite will on the national political status is respected, does not threaten the new world order.
This is guaranteed by the international right and the acts of UN, such as the Chart of Nations, International Treaty on Civil and Political Rights, the Declaration of Recognition of the Colonized Countries and Peoples, etc.
The remained Yugoslavia has not yet been recognized internationally, and Kosova was an integral subject of the former Federation.
The Albanians in former Yugoslavia deserve the right to self-determination due to mere political reasons: Albanians did not take part in the establishment of the present Serbian-Montenegrin Federation; reparceling of the Albanian ethnic compact land, after the independence of the Former Yugoslav Republic (FYR) of Macedonia, deepened further on their national disintegration and increased colonisational proportions of the neighbours on Albanians. Now they are an oppressed, discriminated and endangered nation.
The question of Albanians in former Yugoslavia cannot be treated now as an internal issue of Serbia, Macedonia or Montenegro. So much the less can Serbia deny the right to self-determination of Albanians while it supports and protects the right to self-determination of Serbs in Bosnia.
The ethnic distance between Albanians and Serbs, Montenegrins and Macedonians is much bigger than between Serbs and Montenegrins, on the one hand, and Croatians, Slovenians and Macedonians, on the other hand. While their Slavonic origin was not sufficient to live in a common state together, Albanians have much more less reasons to accept the political solution under the sovereignties of Serbia, Montenegro and FYR of Macedonia, where they would remain permanent sources of conflicts, with Balkan and European implications.
In such relationships Albania itself would not have been able to develop in the spirit of modern democracy and could not have developed good relationships with its neighbouring countries.
It is extraordinary in the history of mankind that one half of a nation should be recognized the right to independence and sovereignty and the other part of the same nation to be denied the right to independence and sovereignty. In this way, the complete possibility and capability of general development has been double reduced for the half sovereign and independent part of the Albanian nation. The other occupied half of the population, which is deprived of the right of self-determination, is apart from its impossibility for normal national development continuously threatened by the danger of denationalization in this space. The present Albanian state is only a torso, missing its limbs.
The saying the Balkans to the Balkan peoples would be illusory, while one half of the Albanian nation would be under the sovereignty of their neighbouring Balkan countries
Albanians have never accepted the unjust decisions made at the international conferences. Permanent interethnic tensions and temporary conflicts with the occupiers of their land are one of the arguments of their disagreement with their national position and colonial treatment. The right to self-determination of half of the Albanian nation has been continuously denied and it is being denied nowadays. In this way, political and national interests of Serbs, Montenegrins, Macedonians and Greeks have been implemented and are being implemented to the disadvantage of the Albanian nation in the present time.
Albanians have not enjoyed their elementary human and national rights in their ethnic occupied areas. Such a situation has been continuing to the present day, when their human and national rights are being violated dreadfully. In essence, they are still denied rudely the right to free and independent national development.
Self-determination of Albanians is now the question of their national existence, the question of freedom and independence, of liberation from the colonial oppressing golgotha, from exploitation and discrimination.
Different international political and juridical criteria for the similar national questions cannot be allowed: to recognize the right to national self-determination to 1-1.2 million Serbs, to 2.5 million Muslims and 600-700 thousand Croatians in Bosnia and Herzegovina, to 500 thousand Montenegrins and to 1.3 million Macedonians, and on the other hand to deny it to around 3 million Albanians in former Yugoslavia, (2 million Albanians in Kosova, 700-800 thousand of them in FYR of Macedonia, to 100 thousand in South Serbia and 50 thousand in Montenegro).
6. National Unification
One can say that Albanians are not the only ones that have remained outside the borders of their national state, that the case of Hungarians or Russians is similar. The comparison of the Albanian nation cut into two halves with these two nations is not appropriate, be it only for these two reasons: first, both these nations had their empires and as a consequence of that they stretched nationally, and Albanians during the whole their historical existence have never been an expansionist nation, so they do not have historical sins of occupying other lands and peoples; second, in the case of decomposition of Austro-Hungarian Monarchy in 1918, about three million Hungarians that remained outside the borders of Hungary do not constitute the half of the Hungarian nation, and similarly several million Russians that remained outside Russia on the occasion of decomposition of the Soviet Union, do not make even approximately half of the Russian nation outside their national state. Hungarians in other countries make less than 1/3 of the Hungarian nation, and Russians outside the borders of Russia present less than 1/7 of the Russian nation.
It can be said that the right solution of the Albanian question requires the displacement of state borders. Precisely, the right and permanent solution of the Albanian question is connected to the displacement of the borders between Albania and the neighbouring countries, that are separated by a land belt inhabited by Albanians in the absolute majority. Borders are not so sacred as not to be moved. After the fall of the Berlin Wall, that divided the German nation into the West and East, the Federal Republic of Germany and Democratic Republic of Germany became united. Out of the former Soviet Union 15 states of Slavonic and non-Slavonic peoples have been created. In a similar way Checkia and Slovakia have been separated.
The international borders of former Yugoslavia have become the borders of the new states: now Italy is bordered on Slovenia and Croatia; Austria on Slovenia; Hungary on Croatia, Slovenia and Serbia; Greece, Bulgaria and Albania are bordered on FYR of Macedonia.
Bosnia and Herzegovina with internationally recognized has been ethnically divided into two entities.
Therefore, changes of international borders have already been evidenced, but in the states of Western Europe and in the states of Eastern Europe and former Yugoslavia. Why should then not be displaced the state borders on the principle of ethnic great majority? The border between Albania and former Yugoslavia was kept hanging up to 1926 and it was not the border on Serbia. Albanians request the solution of their national question, be it with displacing of borders, unharming the neighbouring peoples. It is more reasonable to have the peaceful displacement of ethnic borders than the defense of the present borders with bloodshed, with permanent dangerous consequences to peace and stability of the Balkans and Europe.
The borders that separate Albanians now are colonial borders. The wealth of their land has become their misfortune. The cutting of Albanian ethnic, historic and geographic compactness caused catastrophic consequences in their economic, social, cultural, political and civilization development. Due to this reason Albanians now are the most damaged people in the Balkans and the most needy people in Europe.
That is why Albanians now request their national uniting. Where they are the only population or in the majority they should be included within their national state, where their ethnicity can be defended and developed freely, similarly to all the other Balkan nations and those in Europe.
Since Kosova consists of a compact territory and Albanians there constitute 90 per cent of the population, it would be much more normal that this territory were also independent (with the possibility to become united with Albania, if both the countries would like it. (Paul Garde, ‘The Life and Death of Yugoslavia’)
7. The Albanian Factor and Balkan Balance
The Albanian status quo cannot be held to the present historic changes, when big disintegrations and reintegrations are taking place in Europe. The Tragic wall within the Albanian nation now is an absurd in modern European integrations and the new international order. The new international integrations cannot be lasting without national integrations. The rational and democratic solution of ethnic questions is a precondition of europeanization of the Balkans, of the modern democratic development of a civilized society and market economy.
Balkan peace and good neighbourhood cannot be secured by the position of Albanians cut into two halves and parceled in the new southern Slavic states, therefore, with one half of Albanians oppressed and discriminated nationally. Albanians now request that their historic injustice should be corrected and the half of its nation should not be treated as minority. There is no other nation in the Balkans or Europe whose other half lives under the sovereignty of someone else. Why should it be requested from Albanians further on to accept this tragic position?
The Balkans will continue to be a center of regional and European crises and conflicts and it will not be able to become integrated in the community of the old continent without the right and steady solution of national questions of its peoples.
In the present international conditions, the declaration of the free political will of the Albanians in former Yugoslavia is the minimum of the Albanian requests. Any concession under this minimum implies a new tragedy of Albanians. Provisory and half way solutions remained the source of permanent conflicts.
Kosova now is a heavy mill-stone in Albanian-Serbian relations in the Balkans. The Serbian interest in Kosova is simply colonial and hegemonistic, and the Albanian interest is ethnic and existential.
The national interest of these two peoples require good neighbourhood between them, but each of them free and sovereign in their own land. A democratic Serbia, released from mythological phantasms and colonial-expansionist mentality, would make national apology to Albanians for the historic genocide exerted on them and would accept the ethnic and historic reality, recognizing the democratic and national will to Albanians.
We consider that no other reason exists for further denying the inalienable right to self-determination of the half of Albanian nation, if not belonging to the Muslim religion of a part of theirs, that was imposed by their long occupation. But such a motive or judgment would threaten the very ethnic identity of Albanians, since they before being Catholic, Orthodox or Muslim believers are Albanians, and perhaps the only people who, despite their confessional pluralism, does not know what religious fanaticism is. Be it only this fact, it shows their religious tolerance, that is the priority that Albanians give to their nation in comparison to their three confessional rites, of which no one is alien to them.
We hope that this Memorandum will be accepted with good understanding and find your engagement in the evaluation of the Albanian actual position with historical responsibility and for the right solution of their national question. Albanians cannot be treated any more as a victim that requests mercy, but as a historical subject that requests international right. The Albanian question is now the major national issue of 7 million Albanians in the Balkans and 4 million Albanians in Diaspora. The present Albania is a state of only one half of the Albanian nation. The Albanian national state would be an important factor of a new balance in the Balkans.
Further ignorance of the Albanian issue and legalization of an accomplished fact imply repeating the historical crimes of international diplomacy to the Albanian nation and escalation of conflicts in dangerous proportions. Albanians do not wish that Kosova and the other ethnic occupied territories of theirs be the epicenter of a new Balkan earthquake, by which the united Europe and the new world order could be endangered.
_____________________
* This Memorandum of the Forum of Albanian Intellectuals was sent on 26 October 1995 to the foreign prime ministers of USA, Great Britain, France, Germany and Russia.
Memorandumi për çështjen shqiptare i Forumit të Intelektualëve Shqiptarë drejtuar ministrave të Jashtëm të SHBA-së, Anglisë, Francës, Gjermanisë dhe Rusisë më 26 tetor 1995
AKTUAL EDHE PAS 12 VJETËSH
MEMORANDUMI PËR ÇËSHTJEN SHQIPTARE
Shpërbërja e Jugosllavisë komuniste nxori në pah çështjet e pazgjidhura kombëtare të popujve që jetuan në të. Pikërisht çështjet e pazgjidhura kombëtare të kësaj sajese artificiale dhe në veçanti hegjemonizmi e ekspansionizmi serb, sistematik e i përhershëm, qenë shkaktarët vendimtarë të shpërbërjes së saj dramatike. Shpërbërja e saj ritheksoi, në të vërtetë, problemin e vjetër mbinjëshekullor, që në historinë dhe në politikën ndërkombëtare njihet me emrin çështja e Ballkanit.
1. Kriza ballkanike dhe politika ndërkombëtare
Tragjedia e sotme e Bosnjës është një tragjedi tipike ballkanike, ku ndeshen interesat etnike dhe gjeostrategjike. Mjerisht, zhvillimet e krizës veriperëndimore ballkanike dëshmojnë edhe për krizën e politikës ndërkombëtare.
Çështja kombëtare shqiptare, krahas çështjeve kombëtare serbe, kroate e boshnjake, përbën sot kyçin e çështjes ballkanike.
Vlerësojmë se çështja shqiptare në krizën ballkanike nuk ka gjetur trajtimin përkatës nga forumet e politikës ndërkombëtare. Ajo po minimizohet, ndonjëherë edhe po injorohet plotësisht nga faktorët ndërkombëtarë, që kanë marrë përgjegjësinë për zgjidhjen e konflikteve në hapësirën e ish-Jugosllavisë.
Edhe në këtë fundshekull kërkohet nga kombi shqiptar të sakrifikojë interesin e tij kombëtar për hir të paqes ballkanike. Synimet e Shqipërisë për integrim ndërkombëtar kushtëzohen me pranimin e status kvosë së çështjes shqiptare. Imponohen zgjidhje modus vivendi në formë të një autonomie për Kosovën, edhe pse e tejkaluar historikisht, dhe të një statusi minoritar për shqiptarët në Maqedoni, në Mal të Zi dhe në Serbinë Jugore (Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë).
Qëndrimi i disa faktorëve të politikës ndërkombëtare ndaj pushtimeve serbe në hapësirën e ish-Jugosllavisë të përkujton sot, mjerisht, qëndrimet e konferencave të mëhershme ndërkombëtare, vendimet e të cilave qenë tragjike për kombin shqiptar.
Në shpërbërjen dramatike të Federatës së ish-Jugosllavisë lufta po legjitimohet në fakt si mjeti më efektiv i arritjes së synimeve të disa përbërësve kombëtarë të saj. Regjimi serb bëri me luftë spastrimin etnik të boshnjakëve, ndërsa në paqe bën spastrimin e heshtur etnik të shqiptarëve. Vallë, mos do të thotë kjo se popujt e papërcaktuar për luftë dhe të pambështetur prej ndonjë Fuqie të Madhe, siç është aktualisht kombi shqiptar nën ish-Jugosllavi, do të mbeten edhe më tutje popuj të pushtuar e të sunduar nga të huajt?
Disa qendra të politikës ndërkombëtare, që predikojnë, nga njëra anë, zgjidhjen paqësore të problemeve ndëretnike e ndërshtetërore, duket se, nga ana tjetër, pranojnë de fakto heshtazi realitetin e krijuar me dhunë, siç është rasti me Bosnjë-Hercegovinën e Kroacinë dhe me Kosovën e viset e tjera etnike shqiptare.
Angazhimi i tashëm deklarativ i Serbisë për zgjidhjen e problemeve me dialog politik, pas pushtimit të pjesëve të ish-njësive federale, duke përfshirë këtu edhe Kosovën, s’është tjetër veçse hipokrizi politike kolonialiste e aktit të kryer.
Çështja kombëtare shqiptare ka përmasa ballkanike e evropiane dhe kërkon trajtim përkatës, me përgjegjësi të plotë historike e politike: vetëdijësimin e plotë ndërkombëtar për pozitën kombëtare të shqiptarëve sot dhe për falsifikimin e historisë së tyre nga pushtuesit fqinjë. Mostrajtimi i kësaj çështjeje kapitale ballkanike, krahas çështjeve kombëtare të myslimanëve, serbëve e kroatëve në Bosnjë, nuk siguron stabilitetin e gadishullit.
Si komb i ndarë përgjysmë dhe si kombi më i copëtuar nën ish-Jugosllavi dhe në Ballkan, kombit shqiptar, i cili, bashkë me grekët e rumunët, është popull rrënjës dhe më i vjetër i këtij gadishulli të trazuar, i takon e drejta të marrë pjesë si subjekt i barabartë politik me popujt e tjerë në të gjitha tryezat ndërkombëtare, që synojnë zgjidhjen e drejtë e të qëndrueshme të çështjeve ballkanike dhe shndërrimin e gadishullit në zonë paqeje e bashkëpunimi të ndërsjellë.
2. Historia e çështjes shqiptare
Perëndimi mund ta njohë historinë shqiptare, ndonëse jo rrallë vetëm nga propaganda serbe. Kur përsëriten ose përçudnohen përvojat dhe situatat e ngjashme historike, është e pashmangshme të mos u referohesh argumenteve historike. Nuk është e tepërt t’Ju përkujtojmë disa të dhëna thelbësore, që e bëjnë çështjen shqiptare çështje më tragjike kombëtare në Ballkan dhe në Evropë, që nga Kriza Lindore e këndej.
Për shkak të pozitës gjeostrategjike, në udhëkryqin e Perëndimit e Lindjes, shqiptarët janë gjendur nën pushtimet e gjata romake, bizantine, osmane e sllave, që kanë vonuar emancipimin kombëtar e shtetëror të tyre.
Gjatë procesit të shpërbërjes së Perandorisë Osmane, kundër sundimit shumëshekullor të së cilës luftuan shqiptarët e të tri përkatësive konfensionale, dhe gjatë luftërave ballkanike, mbi gjysma e popullit autokton shqiptar në trojet e veta etnike e historike ra nën sundimin serb, malazias e grek.
Tragjedinë e sotme të Bosnjës e kanë përjetuar shqiptarët, larg syve të botës, në prag dhe fill pas Kongresit të Berlinit, kur Serbia e Mali i Zi bënë spastrimin etnik të rreth 350 mijë shqiptarëve nga brezi veriperëndimor etnik (Sanxhaku i Nishit i Vilajetit të Kosovës dhe viset shqiptare në Mal të Zi), pa të drejtë kthimi në vatrat e tyre dhe kompensim të pasurisë së ligjshme.
Më 1913, me vendimin e Konferencës së Ambasadorëve në Londër, Greqia aneksoi Çamërinë, një krahinë etnike shqiptare, prej nga pjesa dërrmuese e shqiptarëve myslimanë u këmbyen me dhunë me grekët në Turqi, ndërsa shumica e shqiptarëve ortodoksë u helenizuan. Më 1944-1945 Greqia dëboi me dhunë ushtarake në Shqipëri 25 mijë shqiptarë nga Çamëria.
Çështjen shqiptare e krijuan Fuqitë e Mëdha që nga Kongresi i Berlinit, ku shqiptarët nuk u njohën si komb; e bëri tragjike Konferenca e Ambasadorëve në Londër, duke sanksionuar pushtimet serbo-malazeze e greke të trojeve etnike shqiptare; i vulosi pastaj, po ashtu padrejtësisht, Konferenca e Versajës, duke mos njohur vullnetin politik e kombëtar të shqiptarëve dhe duke pranuar aneksimet e dhunshme, për të mos ua prishur qejfin protektorëve shekullorë të ortodoksizmit në Ballkan.
Këto konferenca ndërkombëtare bënë krime historike, duke përligjur pushtimin dhe pastrimin etnik të trojeve etnike e historike shqiptare si zotërime osmane dhe duke identifikuar shqiptarët myslimanë me turqit. Me trojet shqiptare u bënë pazarllëqe të tmerrshme: për të zotëruar Austro-Hungaria në Bosnjë-Hercegovinë, u lejuan Serbia e Mali i Zi të zotërojnë mbi Kosovën dhe viset e tjera shqiptare në Serbinë Jugore dhe në Mal të Zi!
Në kohën e Krizës Lindore në Ballkanin Jugor ishte kjo shtrirje etnike; 1,6 - 1,7 milion shqiptarë në 58 mijë km2 të trungut etnik, 1,4 milion grekë më 51300 km2, 1,6 milionë serbë në 38 mijë km2 dhe 190 mijë malazez në 4 700 km2.
Në Kongresin e Berlinit dhe në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, Greqia zgjerohet 2,7 herë, Mali i Zi 3 herë dhe Serbia 2,8 herë, me zgjerimin mbi Vojvodinën në Konferencën e Versajës. Tani Serbia pretendon të shtrijë sovranitetin shtetëror edhe mbi gjysmën e Bosnjë-Hercegovinës dhe mbi një pjesë të Kroacisë, pra edhe mbi 25 mijë km2.
Historikisht shqiptarët qenë kombi më i pambrojtur dhe më i vetmuar, sepse nuk i takonin asnjë familjeje të madhe evropiane.
3. Terrori shtetëror dhe albanofobia
Terrori shtetëror serb mbi shqiptarët përbën një kapitull të veçantë të politikës shekullore serbe, nën patronazhin rus, që nga pushtimet e para të trojeve shqiptare. Strategji e përhershme e projekteve monstruoze serbe që nga gjysma e dytë e shekullit të kaluar dhe gjatë gjithë shekullit tonë ishte pastrimi etnik i trojeve shqiptare dhe sllavizimi i tyre.
Që nga luftërat ballkanike e deri më sot Serbia dhe Jugosllavia, mbretërore e komuniste, kanë vazhduar gjenocidin mbi shqiptarët etnikë, duke vrarë me mijëra veta, duke shpërngulur për në Turqi rreth një milion shqiptarë dhe duke shpronësuar e kolonizuar 381245 hektarë tokë të tyre me rreth 150 mijë serbë e malazez. Tani Serbia ka vendosur në Kosovë mbi 20 mijë kolonë serbë nga Kroacia. Ky terror serb, që synon spastrimin etnik të trojeve shqiptare, po vazhdon edhe sot në format më brutale. Eksodi masiv i mbi 500 mijë shqiptarëve në Perëndim sot i detyrohet këtij terrori.
Kosova dhe viset e tjera etnike shqiptare nën ish-Jugosllavi gjatë gjithë historisë kanë pasur karakter etnik shqiptar, ndërsa sa kohë që ishin nën sovranitetin e sllavëve të jugut, ato kanë qenë të pushtuara prej tyre dhe vetëm si të tilla janë shpallur pastaj toka sllave.
Sloganet Kosova Jerusalem serb, Serbi e Vjetër, djep i Serbisë, shqiptarët e pakryqëzuar etj., janë një arsenal mitologjik i propagandës kundërshqiptare, me të cilën shprehet albanofobia shekullore serbe.
Politika shtetërore serbe e ka ngritur Kosovën në mitemë kombëtare për ta mbajtur ende koloni të vet.
Pretendimet serbe për të drejtën historike e etnografike mbi Kosovën tingëllojnë sot absurde, sepse mbështeten në pushtimin e saj gjatë shek.13 e 14 nga shteti mesjetar serb i Rashit, i cili djepin e kishte jashtë Kosovës së sotme, si dhe në përvetësimin serb të kishave romako-bizantine.
Skizma e kishës katolike dhe e asaj ortodokse më 1054 kalonte mespërmes trojeve iliro-shqiptare. Atëherë edhe shqiptarët u përkisnin të dy këtyre riteve. Kisha e pavarur ortodokse serbe njihet vetëm në shek.14.
Lamenti serb për betejën e humbur në Kosovë më 1389 mund të jetë, në të vërtetë, vetëm lament për tragjedinë e gjithë koalicionit ballkanik të shkaktuar nga invazioni aziatik, e jo kompleks për revanshin mbi shqiptarët etnikë.
Edhe sot Serbia rrënon monumentet historike e kulturore shqiptare dhe ngre monumente kishtare e historike serbe, duke mbuluar me mbishkrime cirilike Kosovën, mu si në mesjetë, për të krijuar imazhin serb të saj.
Sipas burimeve sllave, elementi serb në Kosovë para luftërave ballkanike përbënte 5 për qind të popullsisë së saj, ndërsa sot ai është 8 për qind. Sipas logjikës kolonialiste serbe për Kosovën, tërë Ballkani do të ishte i turqve, sepse e sunduan pesë shekuj me radhë; të gjitha republikat e ish-Bashkimit Sovjetik do të ishin ruse, sepse u mbizotëruan prej rusëve; India do të ishte britanike, Algjeria franceze etj.
Trojet etnike shqiptare të pushtuara nga sllavët e jugut, për shkak të pasurisë natyrore dhe pozitës së ndjeshme gjeostrategjike në Ballkan, edhe sot mund të jenë vetëm koloni e fundit në Evropë, ndërsa shqiptarët e robëruar ind i huaj në çfarëdo organizimi të tyre shtetëror.
Kompaktësia gjeografike dhe vazhdimësia historike iliro-shqiptare janë argument i pamohueshëm i së drejtës etnohistorike të shqiptarëve për trojet e tyre etnike.
Kosova ka identitetin e vet historik dhe etnik iliro-shqiptar që nga Dardania antike, Vilajeti i Kosovës më 1867, njëri nga të katër vilajetet e Shqipërisë në Perandorinë Osmane, dhe legjitimitetin e çlirimit të vet nga pushtimi osman më 1912 dhe pushtimi fashist më 1944. Kosova ka gjithashtu integritetin gjeografik, ekonomik, demografik e kulturor. Kosova nuk mund të jetë çështje e sovranitetit serb, sepse është aneksuar me dhunë ushtarake më 1912, 1918 e 1945.
Akuza politike serbe për secesionizmin e shqiptarëve është apriorizëm spekulues për të përligjur shkëputjen e dhunshme nga tërësia etnike dhe për të satanizuar ligjshmërinë e natyrshme historike të tyre për integrimin kombëtar.
Kosova është toka ku dyndja sllave në mesjetën e hershme u ndërpre. Ajo preu në mes një ëndërr pansllave: pushtimin dhe sllavizimin e gadishullit kryesor të Evropës. (Ismail Kadare)
4. Statusi kombëtar
Vullneti politik e kombëtar i shqiptarëve nën ish-Jugosllavi nuk po merret në konsiderim as sot, me arsyetimin sofistik të nocionit minoritet, me të cilin po mbulohet pa mbështetje racionale, as empirike, jo më pak se gjysma e tërësisë së këtij kombi. Nocioni minoritet, me të cilin përfshihet gjysma e tërësisë së kombit shqiptar, të copëtuar qëllimisht në njësi të veçanta administrative të ish-Federatës jugosllave, me gjithë kompaktësinë gjeografike dhe vazhdimësinë historike e etnike mes tyre, nga njëra anë, dhe shtetit të tyre kombëtar, nga ana tjetër, nuk është adekuat dhe nuk shpreh realitetin e njëmendtë. Ai është thjesht një apriorizëm tjetër spekulues.
Copëtimi i gjysmës së tërësisë së kombit shqiptar dhe të trojeve të tij etnike në tri republika të ish-Jugosllavisë dhe në Krahinën Autonome të Kosovës, të kontrolluar nga serbët, ishte metodë kolonialiste serbo-malazeze e maqedonase për rrënimin e qenies kombëtare shqiptare. Kështu, të copëtuar nën sovranitetin e sllavëve të jugut, shqiptarët jo vetëm që nuk mund të realizonin komunikimin minimal me shtetin e tyre kombëtar, por, për më tepër, ndarja e tyre në katër njësi të veçanta të ish-Federatës jugosllave synonte çintegrimin sa më të madh të entitetit të tyre historik, politik, ekonomik, kulturor e gjuhësor, si dhe pengimin e përhershëm e sistematik për bashkimin e tyre me gjysmën tjetër të kombit shqiptar.
Vija e ndarjes së trojeve etnike shqiptare, në të cilat shqiptarët janë popullatë e vetme ose shumicë dërrmuese, me kufij administrativë të ish-Federatës jugosllave, që sot njihen si kufij shtetërorë të Serbisë (me Kosovën e aneksuar), të Maqedonisë e të Malit të Zi, përshkon në të vërtetë mespërmes indin shqiptar, duke bërë kështu këtë gjysmë të kombit shqiptar të paaftë për t’u zhvilluar normalisht në mjedisin e vet kombëtar, historik, kulturor e gjuhësor, si popujt e tjerë të Ballkanit.
Çështja shqiptare nën ish-Jugosllavi nuk mund të trajtohet para së gjithash si çështje e të drejtave dhe e lirive të njeriut, por si çështje etnike e një kombi të ndarë; i vetmi komb në Ballkan dhe në Evropë i ndarë më dysh dhe i pabarabartë me popujt e tjerë të gadishullit dhe të Kontinentit të vjetër.
Çështja shqiptare nuk mund të trajtohet sot si çështje minoritare as në Federatën serbo-malazeze, sepse shqiptarët janë më shumë se malazeztë, që përbëjnë vetëm 5 për qind të kësaj federate, por kanë republikën e tyre, ndërsa shqiptarët 16,6 për qind, ose 1/3 e popullsisë në Serbinë shumetnike.
As në Maqedoni shqiptarët nuk mund të jenë minoritet, sepse përbëjnë më shumë se 1/3 e popullsisë së këtij shteti, gjithashtu shumetnik.
Shqiptarët nën ish-Jugosllavi nuk ishin minoritet as në raport me gjysmën tjetër të kombit shqiptar, që jeton brenda kufijve politikë të Shqipërisë së sotme.
Çështja shqiptare nuk ngrihet sot prej çështjes minoritare në çështje të kombit të ndarë si rrjedhim i shtimit demografik të pakontrolluar të shqiptarëve nën ish-Jugosllavi, si e ka paraqitur dhe e paraqet edhe sot propaganda kundërshqiptare. Në kohën kur u njoh pavarësia e Shqipërisë së sotme, jashtë kufijve të saj mbetën mbi gjysma e trojeve dhe e kombit shqiptar nën sundimin serb, malazias e grek. Nga trungu etnik shqiptar u shkëputën 29 mijë km katrorë me 1,2 milion shqiptarë, kurse Shqipëria e pavarur mbeti atëherë me 28 mijë km katrorë dhe rreth 750 mijë banorë!
Sot 7 milionë shqiptarë në Ballkan shtrihen në 55-60 mijë km katrorë, por janë sovranë vetëm mbi 28565 km katrorë; 7,5 milionë serbë zotërojnë mbi 100 mijë km katrorë, 500 mijë malazez 13,713 km, 1,3 milion maqedonas 25713 km dhe 9,5 milionë grekë 130938 km katrorë.
5. Vullneti politik dhe e drejta e vetëvendosjes
Populli shqiptar nën ish-Jugosllavi, që përbën gjysmën e gjithë kombit shqiptar në Ballkan, që pa vullnetin e vet politik u gjend nën shtetin e sllavëve të jugut, kërkon të respektohet vullneti i tij politik e kombëtar. Kjo gjysmë e gjithë kombit shqiptar kërkon që fati kombëtar, historik, politik dhe, më në fund, edhe ai qytetar i saj të mos lihet nën sovranitetin e shteteve fqinje, përkatësisht nën Serbi, nën Maqedoni dhe nën Mal të Zi, por të jetë i barabartë, i lirë e sovran.
Shqiptarët nën ish-Jugosllavi ishin populli i tretë për nga madhësia pas serbëve dhe kroatëve, tetë herë më shumë se malazeztë, dy herë e gjysmë më shumë se maqedonasit dhe më shumë se sllovenët e myslimanët. Megjithëkëtë, vetëm shqiptarëve, si komb josllav, iu mohua e drejta e subjektivitetit politik për të pasur republikën e tyre në ish-Federatën jugosllave, ashtu siç nuk iu lejua prej kohësh as të bashkoheshin me shtetin e tyre kombëtar.
Kërkesat e ligjshme e të natyrshme për të vendosur për fatin e vet komëbtar, kjo gjysmë e kombit shqiptar i ka artikuluar me rrugë demokratike e institucionale disa herë: nëpërmjet Rezolutës së Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar të Kosovës e të Rrafshit të Dukagjinit në Konferencën e mbajtur më 31 dhjetor 1943 dhe 1 e 2 janar 1944 në fshatin Bujan të Malësisë së Gjakovës, që e nënshkruan përfaqësuesit shqiptarë, serbë e malazez (sipas kësaj Rezolute, shqiptarëve në Jugosllavi u njihej e drejta e bashkimit me Shqipërinë pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore); nëpërmjet manifestimeve të njohura demokratike të shqiptarëve më 1968 e 1981 për Republikën e Kosovës; Deklaratës Kushtetuese të Kosovës më 2 korrik 1990, Kushtetutës së Republikës së Kosovës më 7 shtator 1990 dhe Referendumit për pavarësinë e sovranitetin e Republikës së Kosovës më 26-30 shtator 1991, si dhe referendumeve të shqiptarëve për statusin e kombit shtetformues në Maqedoninë Perëndimore dhe për autonominë politiko-territoriale në Serbinë Jugore dhe në Mal të Zi.
Vetëvendosjen politike e kombëtare të shqiptarëve nën ish-Jugosllavi e konsiderojmë të vetmen zgjidhje të drejtë e të qëndrueshme të çështjes shqiptare. Kjo është një e drejtë e tyre legjitime etnike, historike e demokratike për pavarësi e sovranitet kombëtar.
Vetëvendosja me referendum të lirë, nën mbikëqyrjen ndërkombëtare, ku respektohet vullneti plebishitar për statusin politik kombëtar, nuk cenon rendin e ri ndërkombëtar.
Këtë e sanksionojnë e drejta ndërkombëtare dhe aktet e OKB-së, si Karta e Kombeve, Pakti Ndërkombëtar i të Drejtave Civile e Politike, Deklarata për Njohjen e Pavarësisë së Vendeve e Popujve të Kolonizuar etj.
Jugosllavia e mbetur ende nuk është njohur ndërkombëtarisht, ndërsa Kosova ishte subjekt përbërës i ish-Jugosllavisë.
Shqiptarëve nën ish-Jugosllavi u takon e drejta e vetëvendosjes edhe për arsye thjesht politike: shqiptarët nuk morën pjesë në formimin e federatës së sotme serbo-malazeze; ricopëzimi i trojeve kompakte etnike shqiptare, pas pavarësimit të IRJ të Maqedonisë, thelloi edhe më tepër çintegrimin kombëtar dhe shtoi përmasat kolonizuese të fqinjëve mbi shqiptarët. Ata sot janë komb i shtypur, i diskriminuar dhe i rrezikuar.
Çështja e shqiptarëve nën ish-Jugosllavi nuk mund të trajtohet sot si çështje e brendshme e Serbisë, e Maqedonisë dhe e Malit të Zi. Aq më pak Serbia mund të mohojë të drejtën e vetëvendosjes së shqiptarëve derisa mbështet dhe mbron të drejtën e vetëvendosjes së serbëve në Bosnjë.
Distanca etnike ndërmjet shqiptarëve dhe sllavëve të jugut është shumë më e madhe sesa ndërmjet serbëve e malazezve, në njërën anë, dhe kroatëve, maqedonasve e sllovenëve, në anën tjetër. Derisa prejardhja e tyre sllave nuk mjaftoi për të jetuar në shtetin e përbashkët, shqiptarët aq më pak kanë arsye të pranojnë zgjidhjen politike nën sovranitetin e Serbisë, të Malit të Zi e të IRJ të Maqedonisë, ku do të mbeteshin burim konfliktesh etnike, me implikime ballkanike dhe evropiane.
Në raportet e këtilla as Shqipëria e sotme nuk do të mund të zhvillohej në frymën e demokracisë moderne dhe të kishte marrëdhënie të mira me shtetet fqinje. Është e jashtëzakonshme në historinë e njerëzimit që njërës gjysmë të një kombi t’i njihet, kurse gjysmës tjetër të po atij kombi t’i mohohet e drejta e pavarësisë dhe e sovranitetit. Kështu, edhe gjysmës sovrane e të pavarur të kombit shqiptar i është zvogëluar dyfish mundësia dhe aftësia e plotë e zhvillimit të përgjithshëm kombëtar. Gjysmës tjetër të robëruar, së cilës nuk i bëhet e mundshme e drejta e vetëvendosjes, përveç pamundësisë së zhvillimit kombëtar normal, i kanoset vazhdimisht rreziku i shkombëtarizimit në këtë hapësirë. Shteti i sotëm shqiptar është vetëm një torzo, e privuar nga gjymtyrët e saj.
Është iluzor pohimi Ballkani ballkanasve derisa gjysma e kombit shqiptar të jetë nën sovranitetin e shtetëve fqinje ballkanike.
Shqiptarët nuk janë pajtuar kurrë me vendimet e padrejta të konferencave ndërkombëtare. Tendosjet e përhershme ndëretnike dhe konfliktet e herëpashershme me pushtuesit e tokave të tyre janë njëri nga argumentet e mospajtimit me pozitën kombëtare dhe trajtimin kolonial të tyre. E drejta e vetëvendosjes së gjysmës së kombit shqiptar u mohua vazhdimisht dhe mohohet edhe sot. Kështu, interesat politike e kombëtare të serbëve, të malazezve, të maqedonasve dhe të grekëve u sendërtuan dhe vazhdojnë të sendërtohen edhe sot në dëm të kombit shqiptar.
Shqiptarët e viseve etnike të pushtuara kurrnjëherë nuk kanë gëzuar të drejtat themelore njerëzore e kombëtare. Gjendja e këtillë vazhdon edhe sot, kur tmerrësisht shkilen të drejtat e tyre njerëzore e kombëtare. Në esencë, atyre ende u mohohet vrazhdësisht e drejta e zhvillimit të lirë e të pavarur kombëtar.
Vetëvendosja për shqiptarët sot është çështje e ekzistencës kombëtare, çështje e lirisë dhe e pavarësisë, e çlirimit nga golgota koloniale e shtypjes, e shfrytëzimit dhe e diskriminimit.
Nuk mund të lejohen kritere të ndryshme politike e juridike ndërkombëtare për çështjet e njëjta kombëtare: t’u njihet e drejta e vetëvendosjes kombëtare 1 - 1,2 milionë serbëve, 2,5 milionë boshnjakëve dhe 600-700 mijë kroatëve në Bosnjë-Hercegovinë; 500 mijë malazezve dhe 1,3 milion maqedonasve, ndërsa t’i mohohet, nga ana tjetër, gjysmës së kombit shqiptar, përkatësisht rreth 3 milionë shqiptarëve nën ish-Jugosllavi (2 milionë shqiptarë në Kosovë, 700-800 mijë në IRJ të Maqedonisë, 100 mijë në Serbinë Jugore dhe 50 mijë në Mal të Zi).
6. Bashkimi kombëtar
Mund të pohohet se nuk janë të vetmit shqiptarët që kanë mbetur jashtë kufijve të shtetit kombëtar, se i tillë është rasti i hungarezëve ose ai i rusëve. Krahasimi i kombit të ndarë shqiptar me këto dy kombe nuk është i qëndrueshëm, qoftë vetëm edhe për këto dy arsye: e para, të dy këto kombe kishin perandoritë e tyre dhe për pasojë përshtrirjen e tyre kombëtare, kurse shqiptarët gjatë gjithë ekzistencës së tyre historike nuk kanë qenë komb përshtrirës, pra nuk kanë mëkate historike pushtimi popujsh e tokash të huaja; e dyta, me rastin e zhbërjes së Monarkisë Austro-Hungareze më 1918, rreth 3 milionë hungarezë, që mbetën jashtë kufijve të Hungarisë, nuk përbëjnë gjysmën e kombit hungarez, sikurse as disa milionë rusë, që, me rastin e shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, nuk përbëjnë as përafërsisht gjysmën e kombit rus jashtë kufijve të shtetit të tyre kombëtar. Hungarezët nën shtete të tjera përbëjnë më pak se 1/3-tën e kombit hungarez, ndërsa rusët jashtë kufijve të Rusisë më pak se 1/7-ta e kombit rus.
Mund të pohohet se zgjidhja e drejtë e çështjes shqiptare kërkon zhvendosje kufijsh shtetërorë. Pikërisht, zgjidhja e drejtë dhe e përhershme e çështjes shqiptare është e lidhur me zhvendosjen e kufijve ndërmjet Shqipërisë dhe shteteve fqinje, që i ndan brezi tokësor me shumicë absolute shqiptare. Kufijtë nuk janë aq të shenjtëruar sa të mos lëkunden. Pas rënies së Murit të Berlinit, që ndante kombin gjerman dhe Perëndimin e Lindjen, u bashkuan Republika Federale e Gjermanisë dhe Republika Demokratike e Gjermanisë. Nga Bashkimi Sovjetik i dikurshëm u krijuan 15 shtete popujsh sllavë e josllavë. Po ashtu u ndanë Çekia e Sllovakia.
Kufijtë ndërkombëtarë të ish-Jugosllavisë u bënë kufij shtetesh të reja: Italia tani kufizohet me Slloveninë e Kroacinë; Austria me Slloveninë; Hungaria me Kroacinë, Slloveninë e Serbinë; Greqia, Bullgaria e Shqipëria tashmë kufizohen me IRJ të Maqedonisë.
Bosnjë-Hercegovina me subjektivitet ndërkombëtar u nda etnikisht e territorialisht në dy entitete.
Pra, ndryshime kufijsh ndërkombëtarë u bënë si në shtetet e Evropës Perëndimore, ashtu edhe në shtetet e Evropës Lindore dhe në ish-Jugosllavi. Përse, atëherë të mos bëhen zhvendosje kufijsh shtetërorë mbi parimin e shumicës dërrmuese etnike? Kufiri ndërmjet Shqipërisë dhe ish-Jugosllavisë ka qëndruar pezull deri më 1926 dhe ai nuk ishte kufi me Serbinë. Më e drejtë është rivendosja paqësore e kufijve etnikë sesa ruajtja e përgjakshme e kufijve ekzistues, me pasoja përherë të rrezikshme për paqen e stabilitetin në Ballkan dhe në Evropë.
Kufijtë që ndajnë sot shqiptarët janë kufij kolonialë. Begatia e tokave të tyre është bërë fatkeqësi për ta. Copëtimi i njësive etnike, historike e gjeografike shqiptare ka shkaktuar pasoja katastrofike në zhvillimin ekonomik, social, politik, kulturor e qytetërues. Për këtë arsye shqiptarët sot janë kombi më i dëmtuar në Ballkan dhe kombi më i varfër në Evropë.
Prandaj, shqiptarët kërkojnë sot ribashkimin kombëtar. Aty ku janë popullatë e vetme ose shumicë dërrmuese të përfshihen brenda shtetit të tyre kombëtar, ku mund të mbrohet e zhvillohet lirshëm etnia e tyre, ashtu si të gjitha kombet e tjera të Ballkanit dhe të Evropës.
Duke qenë se Kosova përbën një territor të njësishëm dhe se atje shqiptarët përbëjnë rreth 90 për qind të popullatës, do të ishte shumë më tepër normale që ky territor të jetë gjithashtu i pavarur (me mundësi t’i bashkohet Shqipërisë në qoftë se të dy vendet e dëshirojnë këtë) (Paul Garde, Jeta dhe vdekja e Jugosllavisë).
7. Faktori shqiptar dhe baraspesha ballkanike
Në ndryshimet e sotme historike, kur po ndodhin çintegrime e riintegrime të mëdha në Evropë, nuk mund të ruhet status kvoja shqiptare. Muri tragjik ndërmjet kombit shqiptar sot është një absurditet në integrimet moderne evropiane dhe në rendin e ri ndërkombëtar. Integrimet e reja ndërkombëtare nuk mund të jenë të qëndrueshme pa integrimet kombëtare. Zgjidhja racionale e demokratike e çështjeve etnike është parakusht i evropianizimit të Ballkanit, i zhvillimit të demokracisë moderne, të shoqërisë civile dhe të ekonomisë së tregut.
Paqja dhe fqinjësia e mirë ballkanike nuk mund të sigurohen me pozitën e kombit shqiptar të ndarë më dysh e të copëtuar nën shtetet e reja të sllavëve të jugut, pra me gjysmën e kombit shqiptar të shtypur e të diskriminuar kombëtarisht. Sot shqiptarët kërkojnë të korrigjohen padrejtësitë historike. Nuk ekziston në Ballkan e në Evropë asnjë komb tjetër, gjysma e të cilit jeton nën sovranitetin e të huajve. Pse të kërkohet edhe më tej prej shqiptarëve të pranojnë këtë pozitë tragjike?
Ballkani do të vazhdojë të jetë vatër krize e konfliktesh rajonale e evropiane dhe nuk do të mund të integrohej në bashkësinë e kontinentit të vjetër, pa zgjidhjen e drejtë e të qëndrueshme të çështjeve kombëtare të popujve të tij.
Në rrethanat e sotme ndërkombëtare, deklarimi i vullnetit të shprehur politik të shqiptarëve nën ish-Jugosllavi është minimumi i kërkesave shqiptare. Çfarëdo koncesioni nën këtë minimum nënkupton tragjedinë e re për shqiptarët. Zgjidhjet provizore e gjysmake mbeten burim i përhershëm konfliktesh.
Kosova sot është një gur i rëndë në marrëdhëniet shqiptaro-serbe në Ballkan. Interesi serb në Kosovë është thjesht kolonialist e hegjemonist, ndërsa interesi shqiptar është interes etnik dhe ekzistencial.
Interesat kombëtare të dy popujve kërkojnë fqinjësi të mirë ndërmjet tyre, por secili i lirë e sovran në tokën e vet. Një Serbi demokratike, e çliruar nga fantazmat mitologjike dhe mentaliteti kolonialist - ekspansionist, do t’u kërkonte falje kombëtare shqiptarëve për gjenocidin historik e aktual ndaj tyre dhe do të pranonte realitetin etnik e historik, duke njohur vullnetin demokratik e kombëtar të shqiptarëve.
Konsiderojmë se sot nuk ekziston ndonjë arsye tjetër për injorimin e mëtejshëm të çështjes shqiptare, në mos qoftë përkatësia konfesionale myslimane e një pjese të tij, e imponuar nga pushtimet e gjata. Por, një motiv a paragjykim i tillë do të cenonte vetë identitetin etnik të shqiptarëve, sepse ata, para se të jenë besimtarë katolikë, ortodoksë a myslimanë, janë shqiptarë dhe, mbase, i vetmi komb që, me gjithë pluralizmin e tij konfesional, nuk di se ç’është fanatizmi fetar. Qoftë vetëm edhe ky fakt flet mjaft për tolerancën e tyre fetare, përkatësisht për prioritetin që shqiptarët i japin kombësisë ndaj tri riteve të tyre konfesionale, prej të cilave asnjëri nuk është i huaj për ta.
Shqiptarët kanë një identitet të fortë historik e kulturor evropian dhe synim të përhershëm integrimin e plotë në qytetërimin perëndimor.
Shpresojmë se ky Memorandum do të gjejë mirëkuptimin dhe angazhimin Tuaj për vlerësimin me përgjegjësi historike të pozitës aktuale të shqiptarëve dhe të zgjidhjes së drejtë të çështjes së tyre kombëtare.
Shqiptarët nuk mund të trajtohen më si viktimë që kërkon mëshirë, por si subjekt historik që kërkon drejtësi ndërkombëtare. Çështja shqiptare është sot kryeçështje kombëtare e 7 milionë shqiptarëve në Ballkan dhe e 4 milionë shqiptarëve në diasporë. Shqipëria e sotme është shtet vetëm i gjysmës së kombit shqiptar. Shteti kombëtar shqiptar do të ishte faktor i rëndësishëm i baraspeshës së re ballkanike.
Injorimi i mëtejshëm i çështjes shqiptare dhe legalizimi i aktit të kryer nënkuptojnë përsëritjen e krimeve historike të diplomacisë ndërkombëtare ndaj kombit shqiptar dhe shkallëzimin e konfliktit në përmasa të rrezikshme. Shqiptarët nuk dëshirojnë që Kosova dhe viset e tyre etnike të pushtuara të jenë epiqendër e tërmetit të ri ballkanik, me të cilin kërcënohet sot Evropa e bashkuar dhe rendi i ri ndërkombëtar.
________________________
*Nga libri i Forumit të intelektualëve Shqiptarë, Çështja kombëtare dhe vetëdija kritike, FISH, Prishtinë, 1998, f. 145-163.
__________________________
Teksti anglisht
Forum of Albanian Intellectuals
MEMORANDUM ON THE ALBANIAN QUESTION
Excellency,
The decomposition of the Communist Yugoslavia brought out onto surface unsolved national issues of the peoples who lived in former Yugoslavia. Precisely the unsolved national issues of that artificial creation and in particular the Serbian systematic and permanent hegemonism and expansionism were the decisive causes of its dramatic decomposition. Its decomposition, in fact, re-emphasized the more than a century old problem that has been known by the name the question of the Balkans in international history and politics.
1. The Balkan Crisis and International Politics
The present tragedy in Bosnia is a typical Balkan tragedy where the ethnic and geostrategic interests meet. Unfortunately, the development of the Balkan north-western crisis witnesses the international political crisis as well. The Albanian national question, parallel to the questions between Serbs and Croatians and Serbs and Bosnians (Muslims), presents the key question of the Balkans.
We consider that the Albanian question in the Balkan crisis has not found its appropriate treatment by the international forums and policy. It has been minimized, and sometimes completely ignored by the international factors that have undertaken the responsibility for the solution of conflicts in the space of former Yugoslavia.
In this century end as well, they request the Albanian nation to sacrifice its national interest for the sake of Balkan peace. The intentions of Albania to international integration are conditioned by its acceptation of the status quo of the Albanian question. Modus vivendi solutions are imposed in form of an autonomy of Kosova, although it is historically overpassed, and of a minority status of the Albanians of Macedonia, Montenegro and South Serbia (Presheva, Bujanoc and Medvegjë).
The position of some factors of international policy towards the Serbian occupations in the space of former Yugoslavia may unfortunately remind one today of the positions of the international conferences mentioned above, whose decisions were tragic for the Albanian population.
The dramatic decomposition of the former Yugoslav Federation has been legitimized in fact as the most efficient means for some of its national constituents to reach their intentions. The Serbian regime has been carrying out ethnic cleansing of Muslims in Bosnia by war, and silent ethnic cleansing of Albanians in Kosova. We wonder whether this means that the peoples not determined to war and unsupported by some great power, such as Albanians in former Yugoslavia, will continue to remain as the occupied people and ruled by others in the future.
Some centuries of the international policy, that on the one hand predict peaceful solutions of interethnic and inter-state problems, seem on the other hand to admit in fact in silence the reality created by violence, such as the cases of Bosnia and Herzegovina, Croatia and Kosova and the other Albanian ethnic territories.
The present declarative engagement of Serbia for solution of the problems by political dialogue, after the occupation of parts of the former Yugoslav Federation, including here Kosova as well, is not but a political and colonial hypocrisy of an accomplished fact.
The Albanian national question has Balkan dimensions and requests a special treatment, with full historical and political responsibility: complete international awareness of the Albanian national position now and of falsification of their history, of speculative facts and situations by their neighboring occupiers. The fail to treat this capital Balkan question parallel to the national questions of Muslims, Serbs and Croatians in Bosnia does not secure stability and mutual cooperation in the Peninsula.
As a nation cut up into two halves and as the most parceled nation in former Yugoslavia and in the Balkans, the Albanian people, who together with Greeks and Rumanians are the oldest ones of this disturbed peninsula, deserve the right to take part as an equal political subject with the other peoples at all international tables that want the right and steady solution of the Balkan questions and the change of the Peninsula into a zone of peace and mutual cooperation.
2. The History of the Albanian Question
The West can get introduced to our history, although not rarely only through Serbian propaganda. When similar historic experiences and situations are repeated it is inevitable not to refer to historical arguments. It is not unnecessary to remind You in this occasion of some essential data that make the Albanian national question one of the most tragic ones in the Balkans and Europe, since the Eastern Crisis and hitherto.
Due to the geostrategic position, at the crossroads of the West and East, Albanians have been found under long occupations by Romans, Byzantines, Ottomans and Slavs, that have retarded their national and state emancipation.
During the process of disintegration of the Ottoman Empire, the Albanians of all the three confessions fought against it during many centuries of its ruling and also during the Balkan wars. Nevertheless, more than half of the autochthonous Albanian population in their ethnic and historic territories fell under the Serbian, Montenegrin and Greek regimes. The present tragedy of Bosnia has been experienced by Albanians far from the eyes of the world, on the eve and immediately after the Congress of Berlin, when Serbia and Montenegro carried out the ethnic cleansing of more than 350,000 Albanians from the north-western ethnic region (the Sanjac of Nis of the Vilayet of Kosova and the Albanian territories in Montenegro), without the right to return to their hearths and to be compensated for their legitimate property.
In 1913, by the decision of the Ambassadorial Conference in London, Greece annexed Çamëria, an Albanian ethnic region, from where the great majority of Muslim Albanians were exchanged forcefully with Greeks from Turkey, and the majority of Orthodox Albanians were helenised. In 1944-1945 Greece deported 25,000 Albanians by military forces from Çamëria.
The Albanian question was created by the Great Powers at the Congress of Berlin at which Albanians were not recognized as a nation; the Ambassadorial Conference made it tragic by recognizing the occupations of Serbs, Montenegrins and Greeks of the Albanian land; it was sealed then, also in an unjust way by the Conference of Versailles, not recognizing the political and national self-determination of Albanians and recognizing the violent annexations, in order not to anger the century long protectors of Orthodoxism in the Balkans.
These international conferences committed historical crimes, legalizing ethnic occupations and cleansing of Albanian ethnic and historical territories as ‘Ottoman possessions’ and identifying the Muslim Albanians with Turks. Terrible bargains were made with Albanian territories. In order to dominate Austro-Hungary in Bosnia-Herzegovina, Serbia and Montenegro were allowed to dominate Kosova and other Albanians regions in south Serbia and Montenegro.
At the time of the Eastern crisis, this ethnic situation was present in the southern Balkans: 1.6 - 1.7 million Albanians on 58,000 km2 of the ethnic trunk; 1.4 million Greeks on 51,300 km2, 1.6 million Serbs on 38,000 km2 and 190,000 Montenegrins on 4,700 km2.
By the Congress of Berlin and the Ambassadorial Conference in London, Greece became 2.7 times larger, Montenegro 3 times and Serbia 2.8 times, by stretching onto Vojvodina by the Conference of Versailles. Now Serbia intends to stretch its state sovereignty onto 1/2 of Bosnia and Herzegovina and a part of Croatia, therefore, onto another 25,000 km2.
Historically Albanians were the most unprotected and lonely nation, as they did not belong to any European big family.
3. The State Terror and Albanophobia
The Serbian state terror exerted upon Albanians presents a special chapter of century long Serbian politics, under the realm of Russia, since the very first occupations of the Albanian territories. The permanent strategy of Serbian monstrous projects since the second half of the last century and during this century has been ethnic cleansing of Albanian ethnic territories and their transformation into Slavic ones.
Since the Balkan wars, Serbia and the royal and communist Yugoslavia have continued the genocide on ethnic Albanians, killing thousands and thousands of people, expatriating around a million Albanians to Turkey, expropriating 381,245 hectares of their land and colonizing it with around 150,000 Serbs and Montenegrins. Now Serbia has settled thousands of Serbian colonists from Croatia in Kosova. This Serbian terror with their intention to ethnic cleansing of the Albanian territories has continued to the present day with its most rude forms. The massive exodus of more than 500,000 Albanians to the Western countries is now due to this terror.
Kosova and other Albanian ethnic territories under former Yugoslavia have had Albanian ethnic character in all their history, and during the time under the sovereignty of Southern Slavs; they have been occupied by them and as such they have been declared as Slavonic territories.
The slogans Kosova ‘the Serbian Jerusalem’, ‘Old Serbia’, ‘the cradle of Serbia’, ‘unchristianized Albanians’, etc. are a mythological arsenal of the anti-Albanian propaganda, by which the Serbian century long albanophobia has been emphasized.
The Serbian state policy has raised Kosova to its national myth in order to hold it as its colony to the present day.
The Serbian pretensions to their historic and ethnographic right to Kosova now sound absurd, as they are based on its occupation during 13th and 14th centuries by the Serbian medieval state of Ras, whose center was outside the present Kosova, and on Serbian adoption of Roman-Byzantine churches in this region.
The schism of Catholic and Orthodox churches in 1054 passed through the middle of the Illyrian-Albanian land. Albanians then belonged to both of these rites.
The Serbian independent church was recognized only in 14th century.
The Serbian lament on the lost battle of Kosova in 1389 could, in fact, be only a lament of the tragedy of the whole Balkan coalition caused by the Asian invasion, and a complex for revenge on ethnic Albanians.
Even now Serbia is ruining Albanian historical and cultural monuments and erecting ecclestiacal and historical monuments, covering Kosova with Cyrillic subscriptions, as if it were the Middle Ages, in order to create the Serbian image of it.
According to Slavonic sources, the Serbian element in Kosova before the Balkan wars was 5% of its population, and now it presents 8%. According to the Serbian colonial logic on Kosova, the whole Balkans would belong to Turks, since they ruled over it for five centuries; all the republics of the former Soviet Union would belong to Russia, since they were dominated by Russians; India would belong to Britain, Algeria to France, etc.
The Albanian ethnic land occupied by the Southern Slavs, due to its natural resources and sensitive geostrategic position in the Balkans, can be only the last colony in Europe, and the occupied Albanians a strange tissue in whatsoever state organization.
The geographical compactness and historical continuity of Illyrian-Albanians are an undeniable argument of the ethno-historic right of Albanians to their ethnic land.
Kosova has had its historical and ethnic Illyrian-Albanian identity since the antique Dardania, the Vilayet of Kosova since 1867, one of the four vilayets of Albania in the Ottoman Empire, and its liberation legitimacy from the Ottoman occupation in 1912 and the fascist occupation in 1944. Kosova has also its geographic, economic, demographic and cultural integrity. Kosova cannot be a question of the Serbian sovereignty, as it was annexed by military violence in 1912, 1918 and 1945.
The Serbian political accusation of Albanian secessionism is another apriority in speculation to justify their violent cutting off Albanians from their ethnic compactness and to satanize their natural historical legitimacy for national integration.
‘Kosova is the land where the Slavonic movement in the Middle Ages was stopped. It cut in half a panslavonic dream: the occupation and slavicization of the main peninsula of Europe’ (Islamil Kadare).
4.The National Status
The political and national will of the Albanians in former Yugoslavia have not been taken into consideration to the present day by the sophistic justification of the term minority by which without any rational or empirical basis has been covered not less than half of this national wholeness. The term national minority, by which half of the Albanian nation, cut up intentiously into several administrative units in the former Yugoslav Federation, despite their geographic compactness and historic and ethnic continuation among them, on the one hand, and their national state, on the other hand, is not adequate and does not express the mere reality. It is simply a speculative apriority.
The cutting off the half of the Albanian national wholeness and their ethnic land into three republics of former Yugoslavia and the Autonomous Province of Kosova, under the Serbian control, was a colonialist method of Serbs and Montenegrins and Macedonians to destroy the national being of Albanians. Cut up in this way under the sovereignty of Southern Slavs, not only that Albanians could not do their minimal communication with their national state, but, further more, their cutting up into four special units of the former Yugoslav Federation aimed at the utmost disintegration of their historical, political, economic, cultural and linguistic entity, as well as their permanent and systematic preventing from being united with the other half Albanians.
The line of parceling of the Albanian ethnic land, in which Albanians are the sole population or constitute the great majority, the administrative borders of the former Yugoslav Federation that are now known as state borders of Serbia (with Kosova annexed), of Macedonia and Montenegro, cut through the core tissue of Albanians, making in this way this half of the Albanian nation incapable to develop normally in their national, historical, cultural and linguistic environment, unlike the other peoples of the Balkans.
The Albanian question under Yugoslavia cannot be discussed first of all as a matter of human rights and liberties, but as an ethnic question of a nation cut into pieces; the only nation in the Balkans and Europe cut into two halves and unequal to the other peoples of the Old Peninsula and Continent.
The Albanian question cannot be treated now as a minority question in the Serbian-Montenegrin Federation either, since Albanians are more numerous than Montenegrins that constitute only 5% of this federation, and yet have their own republic, whereas Albanians constitute 16.6%, or 1/3 of the population of multinational Serbia.
The Albanians in Macedonia cannot be a minority either, since they constitute 1/3 of the population of this state, also multinational.
The Albanians in former Yugoslavia were not minority in relation to the other half of the Albanian nation that lives within the political borders of the present Albania.
The Albanian question is not raised now from the issue of ‘minority’ to the issue of a nation cut into two halves due to the consequence of ‘uncontrolled’ demographic multiplying of the Albanians in former Yugoslavia, as it has been presented by the anti-Albanian propaganda. At the time when the independence of present Albania was recognized, more than half of its land and population remained outside its borders: under the Serbian, Montenegrin and Greek rules. From the Albanian ethnic trunk were pruned 29,000 km2 with 1,200,000 Albanians, and the independent Albania remained then with 28,000 km2 and 750,000 inhabitants!
Now 7,000,000 Albanians in the Balkans stretch on 55 to 60,000 km2, and only 28,565 km2 are sovereign; 7.5 million Serbs possess over 120,000 km2; 500,000 Montenegrins possess 13,713 km2; 1.3 million Macedonians possess 25,713 km2 and 9.5 million Greeks possess 130,938 km2.
5. The Political Will and the Right to Self-determination
The Albanian people in former Yugoslavia, who constitute half of the Albanian population in the Balkans, and who contrary to their political will were found under the regime of Southern Slavs, requests that their political and national will should be respected. This half of the whole Albanian population, that has been treated unjustly as minority in former Yugoslavia, namely in Serbia, Macedonia and Montenegro, requests that their national, historic and political, and finally civil fate should not be left in the hands of the states and peoples with whom they want to have good neighborhood, to be equal, free and sovereign.
The Albanians in former Yugoslavia were the third people by their number, after Serbs and Croatians, 8 times more than Montenegrins, 2.5 times more than Macedonians, and more than Slovenians and Muslims. Nevertheless, only Albanians, as a non-Slavonic nation were deprived of the right to political subjectivity, to have their own republic in former Yugoslavia, and since the beginning they were not allowed to become united with their national state.
The legitimate and natural requests to determine themselves on the national fate of this half of the Albanian population have been articulated several times by democratic and institutional ways: by the Resolution of the Antifascist National Liberation Council of Kosova and Dukagjin at the Conference held at the village of Bujan on the Mountains of Gjakova on 31 December, 1943 and 1, 2 January, 1944, that was signed by the representatives of Albanians, Serbs and Montenegrins, according to which the Albanians in Yugoslavia were recognized the right to their unification with Albania after the Second World War would end; through the well-known democratic manifestations of Albanians in 1968 and 1981 for the Republic of Kosova; through the Constitutional Declaration of Kosova on 2 July, 1990; the Constitution of the Republic of Kosova on 7 September 1990, and the Referendum on independence and sovereignty of the Republic of Kosova on 26-30 September, 1991, as well as through the referendums of Albanians on their status of state-formation in West Macedonia and political-territorial autonomies in South Serbia and Montenegro.
Albanians have a strong European historical and cultural identity and permanent intention to full integration in the West civilization.
We find the political and national self-determination of the Albanians in former Yugoslavia to be the only right and steady solution of the Albanian question. This is their ethnic legitimate, historical and democratic right to national freedom and independence.
Self-determination with a free referendum, under international supervision, at which the plebiscite will on the national political status is respected, does not threaten the new world order.
This is guaranteed by the international right and the acts of UN, such as the Chart of Nations, International Treaty on Civil and Political Rights, the Declaration of Recognition of the Colonized Countries and Peoples, etc.
The remained Yugoslavia has not yet been recognized internationally, and Kosova was an integral subject of the former Federation.
The Albanians in former Yugoslavia deserve the right to self-determination due to mere political reasons: Albanians did not take part in the establishment of the present Serbian-Montenegrin Federation; reparceling of the Albanian ethnic compact land, after the independence of the Former Yugoslav Republic (FYR) of Macedonia, deepened further on their national disintegration and increased colonisational proportions of the neighbours on Albanians. Now they are an oppressed, discriminated and endangered nation.
The question of Albanians in former Yugoslavia cannot be treated now as an internal issue of Serbia, Macedonia or Montenegro. So much the less can Serbia deny the right to self-determination of Albanians while it supports and protects the right to self-determination of Serbs in Bosnia.
The ethnic distance between Albanians and Serbs, Montenegrins and Macedonians is much bigger than between Serbs and Montenegrins, on the one hand, and Croatians, Slovenians and Macedonians, on the other hand. While their Slavonic origin was not sufficient to live in a common state together, Albanians have much more less reasons to accept the political solution under the sovereignties of Serbia, Montenegro and FYR of Macedonia, where they would remain permanent sources of conflicts, with Balkan and European implications.
In such relationships Albania itself would not have been able to develop in the spirit of modern democracy and could not have developed good relationships with its neighbouring countries.
It is extraordinary in the history of mankind that one half of a nation should be recognized the right to independence and sovereignty and the other part of the same nation to be denied the right to independence and sovereignty. In this way, the complete possibility and capability of general development has been double reduced for the half sovereign and independent part of the Albanian nation. The other occupied half of the population, which is deprived of the right of self-determination, is apart from its impossibility for normal national development continuously threatened by the danger of denationalization in this space. The present Albanian state is only a torso, missing its limbs.
The saying the Balkans to the Balkan peoples would be illusory, while one half of the Albanian nation would be under the sovereignty of their neighbouring Balkan countries
Albanians have never accepted the unjust decisions made at the international conferences. Permanent interethnic tensions and temporary conflicts with the occupiers of their land are one of the arguments of their disagreement with their national position and colonial treatment. The right to self-determination of half of the Albanian nation has been continuously denied and it is being denied nowadays. In this way, political and national interests of Serbs, Montenegrins, Macedonians and Greeks have been implemented and are being implemented to the disadvantage of the Albanian nation in the present time.
Albanians have not enjoyed their elementary human and national rights in their ethnic occupied areas. Such a situation has been continuing to the present day, when their human and national rights are being violated dreadfully. In essence, they are still denied rudely the right to free and independent national development.
Self-determination of Albanians is now the question of their national existence, the question of freedom and independence, of liberation from the colonial oppressing golgotha, from exploitation and discrimination.
Different international political and juridical criteria for the similar national questions cannot be allowed: to recognize the right to national self-determination to 1-1.2 million Serbs, to 2.5 million Muslims and 600-700 thousand Croatians in Bosnia and Herzegovina, to 500 thousand Montenegrins and to 1.3 million Macedonians, and on the other hand to deny it to around 3 million Albanians in former Yugoslavia, (2 million Albanians in Kosova, 700-800 thousand of them in FYR of Macedonia, to 100 thousand in South Serbia and 50 thousand in Montenegro).
6. National Unification
One can say that Albanians are not the only ones that have remained outside the borders of their national state, that the case of Hungarians or Russians is similar. The comparison of the Albanian nation cut into two halves with these two nations is not appropriate, be it only for these two reasons: first, both these nations had their empires and as a consequence of that they stretched nationally, and Albanians during the whole their historical existence have never been an expansionist nation, so they do not have historical sins of occupying other lands and peoples; second, in the case of decomposition of Austro-Hungarian Monarchy in 1918, about three million Hungarians that remained outside the borders of Hungary do not constitute the half of the Hungarian nation, and similarly several million Russians that remained outside Russia on the occasion of decomposition of the Soviet Union, do not make even approximately half of the Russian nation outside their national state. Hungarians in other countries make less than 1/3 of the Hungarian nation, and Russians outside the borders of Russia present less than 1/7 of the Russian nation.
It can be said that the right solution of the Albanian question requires the displacement of state borders. Precisely, the right and permanent solution of the Albanian question is connected to the displacement of the borders between Albania and the neighbouring countries, that are separated by a land belt inhabited by Albanians in the absolute majority. Borders are not so sacred as not to be moved. After the fall of the Berlin Wall, that divided the German nation into the West and East, the Federal Republic of Germany and Democratic Republic of Germany became united. Out of the former Soviet Union 15 states of Slavonic and non-Slavonic peoples have been created. In a similar way Checkia and Slovakia have been separated.
The international borders of former Yugoslavia have become the borders of the new states: now Italy is bordered on Slovenia and Croatia; Austria on Slovenia; Hungary on Croatia, Slovenia and Serbia; Greece, Bulgaria and Albania are bordered on FYR of Macedonia.
Bosnia and Herzegovina with internationally recognized has been ethnically divided into two entities.
Therefore, changes of international borders have already been evidenced, but in the states of Western Europe and in the states of Eastern Europe and former Yugoslavia. Why should then not be displaced the state borders on the principle of ethnic great majority? The border between Albania and former Yugoslavia was kept hanging up to 1926 and it was not the border on Serbia. Albanians request the solution of their national question, be it with displacing of borders, unharming the neighbouring peoples. It is more reasonable to have the peaceful displacement of ethnic borders than the defense of the present borders with bloodshed, with permanent dangerous consequences to peace and stability of the Balkans and Europe.
The borders that separate Albanians now are colonial borders. The wealth of their land has become their misfortune. The cutting of Albanian ethnic, historic and geographic compactness caused catastrophic consequences in their economic, social, cultural, political and civilization development. Due to this reason Albanians now are the most damaged people in the Balkans and the most needy people in Europe.
That is why Albanians now request their national uniting. Where they are the only population or in the majority they should be included within their national state, where their ethnicity can be defended and developed freely, similarly to all the other Balkan nations and those in Europe.
Since Kosova consists of a compact territory and Albanians there constitute 90 per cent of the population, it would be much more normal that this territory were also independent (with the possibility to become united with Albania, if both the countries would like it. (Paul Garde, ‘The Life and Death of Yugoslavia’)
7. The Albanian Factor and Balkan Balance
The Albanian status quo cannot be held to the present historic changes, when big disintegrations and reintegrations are taking place in Europe. The Tragic wall within the Albanian nation now is an absurd in modern European integrations and the new international order. The new international integrations cannot be lasting without national integrations. The rational and democratic solution of ethnic questions is a precondition of europeanization of the Balkans, of the modern democratic development of a civilized society and market economy.
Balkan peace and good neighbourhood cannot be secured by the position of Albanians cut into two halves and parceled in the new southern Slavic states, therefore, with one half of Albanians oppressed and discriminated nationally. Albanians now request that their historic injustice should be corrected and the half of its nation should not be treated as minority. There is no other nation in the Balkans or Europe whose other half lives under the sovereignty of someone else. Why should it be requested from Albanians further on to accept this tragic position?
The Balkans will continue to be a center of regional and European crises and conflicts and it will not be able to become integrated in the community of the old continent without the right and steady solution of national questions of its peoples.
In the present international conditions, the declaration of the free political will of the Albanians in former Yugoslavia is the minimum of the Albanian requests. Any concession under this minimum implies a new tragedy of Albanians. Provisory and half way solutions remained the source of permanent conflicts.
Kosova now is a heavy mill-stone in Albanian-Serbian relations in the Balkans. The Serbian interest in Kosova is simply colonial and hegemonistic, and the Albanian interest is ethnic and existential.
The national interest of these two peoples require good neighbourhood between them, but each of them free and sovereign in their own land. A democratic Serbia, released from mythological phantasms and colonial-expansionist mentality, would make national apology to Albanians for the historic genocide exerted on them and would accept the ethnic and historic reality, recognizing the democratic and national will to Albanians.
We consider that no other reason exists for further denying the inalienable right to self-determination of the half of Albanian nation, if not belonging to the Muslim religion of a part of theirs, that was imposed by their long occupation. But such a motive or judgment would threaten the very ethnic identity of Albanians, since they before being Catholic, Orthodox or Muslim believers are Albanians, and perhaps the only people who, despite their confessional pluralism, does not know what religious fanaticism is. Be it only this fact, it shows their religious tolerance, that is the priority that Albanians give to their nation in comparison to their three confessional rites, of which no one is alien to them.
We hope that this Memorandum will be accepted with good understanding and find your engagement in the evaluation of the Albanian actual position with historical responsibility and for the right solution of their national question. Albanians cannot be treated any more as a victim that requests mercy, but as a historical subject that requests international right. The Albanian question is now the major national issue of 7 million Albanians in the Balkans and 4 million Albanians in Diaspora. The present Albania is a state of only one half of the Albanian nation. The Albanian national state would be an important factor of a new balance in the Balkans.
Further ignorance of the Albanian issue and legalization of an accomplished fact imply repeating the historical crimes of international diplomacy to the Albanian nation and escalation of conflicts in dangerous proportions. Albanians do not wish that Kosova and the other ethnic occupied territories of theirs be the epicenter of a new Balkan earthquake, by which the united Europe and the new world order could be endangered.
_____________________
* This Memorandum of the Forum of Albanian Intellectuals was sent on 26 October 1995 to the foreign prime ministers of USA, Great Britain, France, Germany and Russia.
